در جریان عملیات بیت المقدس در کنار قرارگاه های عملیاتی قدس و نصر و فتح سه قرارگاه مهندسی هم با همین نام ها با مشارکت مهندسی رزمی جهاد، سپاه  و ارتش شکل گرفت. فرماندهی قرارگاه مهندسی نصر با جهادسازندگی فارس بود.  قرارگاه نصر متشکل بود از جهادهای ده استان کشور و مهندسی سپاه و ارتش با 4600 نفر نیروی انسانی و ماشین آلات مهندسی و خدمات رسان. فرماندهی این قرارگاه با عبدالرحمن جزایزی مسئول مهندسی رزمی جهاد فارس بود. سرگرد امین از ارتش و برادر لیلی زاده از سپاه معاونین وی بودند. مسئولیت مهندسی ایستگاه حسینیه تا خرمشهر به عهده قرارگاه نصر بود.1500 جهادگر جهاد فارس در عملیات بیت المقدس  در قالب 14 محور عملیاتی با دستگاه های سنگین و ده ها گروه پشتیبانی و خدماتی و 180 کمپرسی مردمی، 12000 ماموریت را به انجام رساندند. مهمترین آن عبارتند از:

- احداث 86کیلومتر جاده

- احداث 112 کیلومتر خاکریز

- ساخت 600 سنگر

- ساخت قرارگاه و بنه های پشتیبانی و مقرهای عملیاتی

- احداث 5 مورد اورژانس صحرایی

- مشارکت در نصب پل شناور و ساحل سازی کارون

- برپایی 7 مورد دکل دیده بانی

- احداث سایت موشکی هاک برای اولین بار  و دو سایت موشکی راپیر 

- آبرسانی به رزمندگان

- راه اندازی تعمیرگاه های ثابت و سیار

- توزیع هدایا و کمک های مردمی بین رزمندگان

- تخریب سنگر تیربارچی با لودر و رفع مانع از حرکت رزمندگان(راننده لودر سید هاشم هاشمی)

- شخم اسفالت خرمشهر به شلمچه و بستن گلوگاه عراق با احداث خاکریز

- دست به اسلحه بردن جهادگران و همراهی رزمندگان و تعقیب دشمن در کوچه، پس کوچه های خرمشهر

با گرامیداشت یاد و خاطره حماسه سازان فتح خرمشهر بویژه شهدای سنگرسازبی سنگر فارس در منطقه خرمشهر و عملیات بیت المقدس: علی اسلامی نسب، علیمردان کیانی، محمود راحتی، عباسعلی دهقانی، محمدهادی گلستان فرد، رضا رحیمی خورسند، سبزعلی اینالو، عطاالله مرادی، کاوه فولادگر و غلامعباس ملک مکان

ماخذ:

-کتاب خرمشهر جاودانه سیده الهام باقری

-اسناد جنگ جهاد فارس

اشاره: شهید بزرگوار سیدهاشم ساجدی چهره ‏ای نام آشنا و نام ‏آور از جهادگران پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد سازندگی است که در عملیات بیت ‏المقدس به عنوان مسئول قرارگاه قدس فعالیت نمود.
گزارش و مصاحبه ‏ای که پیش رو دارید، در مورد فعالیت‏ های جهاد خراسان در عملیات‏های فتح المبین و بیت ‏المقدس با ایشان انجام شده است.

گزارشی که در پیش رو دارید، گزارشی است که از جبهه دارخوین توسط خبرنگاران نشریه جهاد در سال 1361 در عملیات بیت المقدس تهیه شده است.
در این گزارش ضمن اشاره به فعالیت‏ های پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد سازندگی، با آقای یدا... شمائلی مصاحبه گردیده است.

خبرنگاران سایت سنگرسازان بی سنگر در یکی از روزهای خرداد ماه 1394 میهمان محمد موحدخواه از فرماندهان جهادسازندگی نجف آباد در عملیات بیت‏ المقدس در محل کارش بودند.

در این گفت و گو که بیش از 2 ساعت به طول انجامید اگر چه محور بحث عملیات بیت‏ المقدس بود ولی با ایشان در رابطه با جهادسازندگی و حضور در آن، عملیات غرورآفرین آزادسازی خرمشهر، حال و هوای سنگرسازان بی‏ سنگردر دفاع مقدس صحبت شد که گاهی با بغض و گاهی با لبخند این جهادگر مواجه شدند.

به جهت تنوع موضوعاتی که در این گفت و گو انجام شد و پاسخ ‏های جالب ایشان، از هرگونه دخل و تصرف در آن خودداری کردیم. 

سایت سنگرسازان بی سنگر به مناسبت سالروز آزادسازی خرمشهر در مصاحبه ای اختصاصی با مهندس محمود حجتی از فرماندهان پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد سازندگی به بررسی ابعاد عملیات بزرگ بیت المقدس و نقش جهاد اصفهان در این عملیات پرداخته است. 

پس از پیروزی افتخارآمیز رزمندگان اسلام در عملیات فتح المبین که منجر به در هم شکستن استعداد و توان رزمی دشمن مزدور در کناره های غربی شوش و دزفول و عقب راندن آنان تا مرز شد، آزادسازی خرمشهر در دستور کار نیروهای نظامی قرار گرفت. تیپ ها و لشگرهایی که با انهدام ارتش عراق در شوش نیروشان آزاد شده بود، در کناره های شرقی کارون استقرار یافته تا با زدن پل روی کارون و عبور از رودخانه به جاده اهواز – خرمشهر دست یافته و از آنجا دروازه های خرمشهر را بگشایند.

بدون تردید عملیات بیت المقدس در مقایسه با عملیات فتح المبین از وسعت و عظمت بیشتری برخوردار بود، چه اگر در عملیات فتح المبین توان رزمی دشمن در منطقه ای به وسعت 1600 کیلومتر مربع از بین می رفت، در عملیات بیت المقدس علاوه بر آزادسازی بیش از 4500 کیلومتر از خاک میهن اسلامی، «خرمشهر» این نمونه استقامت و ایمان و این «مظهر سترگ جنگ» و کلید پیروزی در جنگ تحمیلی نیز از اشغال دشمنان رها می گردید.

در این عملیات کلیه نیروهای درگیر مثل ارتش، سپاه، جهاد و دیگر ارگان ها نقش خویش را در رابطه با طرح عملیاتی بازیافته و از انجام امور محوله به خوبی برآمدند و از آنجا که فعالیت عمده جهاد در طول جنگ تحمیلی خدمات مهندسی جبهه و راهسازی و سنگرسازی و... بوده است، در این عملیات نیز طبق معمول جهاد به این مهم همت گماشت.

کلیه واحدهای مختلف جهاد در اقصی نقاط ایران تقریبا به حالت تعطیل درآمده و امکانات فنی و نیروهای خود را برای شرکت در این نبرد مقدس به جبهه های جنوب اعزام کرده بودند.

برای آشنایی هر چه بیشتر با نقش جهاد در این عملیات گفتگویی داریم با برادر ناصر ابراهیمی یکی از مسئولین ستاد پشتیبانی مناطق جنگی جنوب.

برادر ناصر ابراهیمی ابتدا به تشریح اهداف کلی عملیات بیت المقدس پرداخته و سپس نقش جهاد در این رابطه را چنین به بحث و بررسی نشست:

«در عملیات عظیم بیت المقدس که از گستردگی و عظمت بی سابقه ای برخوردار بود، حدود 6000 کیلومتر مربع از سرزمین های اشغالی ایران آزاد گردید. در این عملیات جهاد سازندگی نقش موثری ایفا می کرد. بدین ترتیب که اکیپ های اعزامی جهاد از استان های فارس، اصفهان، خوزستان، خراسان، تهران و سمنان با هماهنگی ستاد پشتیبانی مناطق جنگی جنوب مسئولیت مهندسی جبهه ها را بر عهده گرفته و به نحو احسن از انجام این امور بر آمدند.

در محور جبهه های خرمشهر جهاد فارس با امکانات 100 دستگاه لودر و بولدوزر و 300 دستگاه کمپرسی و با کلیه امکانات دیگر جهاد استان فارس اعم از خودروهای سبک و سنگین و به اضافه امکاناتی که از تبریز و مراغه در اختیار جهاد فارس قرار می گرفت فعالیت می نمود.

در این عملیات جهاد فارس حدود 30 شهید و تعداد زیادی مجروح فقط در منطقه شلمچه تقدیم انقلاب نمود. اکثر این شهدا هم از رانندگان لودر و بولدوزر هستند.

در همان محور جهاد اصفهان نیز فعالیت داشت که بار سنگینی از این عملیات را بر دوش می کشید.

جهاد اصفهان هم تمامی امکانات استان اصفهان را بسیج کرده بود، و با امکاناتی که از دیگر شهرستان ها در اختیارش قرار گرفته بود، به شدت فعالیت می نمود. در عملیات بیت المقدس جهاد اصفهان حدود هزار دستگاه کمپرسی بسیج کرده بود که در امور مربوط به جاده سازی و حمل و نقل مهمات و نفرات و... نقش موثری ایفا نمودند، کلیه خودروهای جهاد اصفهان نیز بدنبال تعطیل واحدهای مختلف آن برای استفاده در جبهه ها در سطح استان جمع آوری شده و به اهواز انتقال یافته بودند.

در محور کوشک نیز جهاد تهران با کلیه امکاناتی که از استان تهران جمع آوری شده وارد عملیات شده بود. به طور کلی تمامی محورهای درگیری و تمامی مناطق مرزی کشور در پوشش خدمات و فعالیت های جهاد قرار گرفته و هیچ منطقه ای نبود که جهاد به نوعی در آن دست اندرکار امور نباشد.

تمامی خاکریزهایی که وجود آن برای پیروزی نیروهای فوری و شکست دشمن لازم و ضروری بود، در همان شب عملیاتی توسط لودرها و بولدوزرها و با از جان گذشتگی غیرقابل توصیف رانندگان این دستگاه ها احداث می شد، به طوری که از این لحاظ هیچ کمبودی وجود نداشت و فرماندهان نظامی نیز به این واقعیت اعتراف داشتند.

برای هماهنگی هر چه بیشتر عملیات در رابطه با ارتش و سپاه یکی از برادران ستاد پشتیبانی به طور دائم در قرارگاه کربلا حضور داشت و کلیه اموری که مربوط به جهاد می شد از قرارگاه کربلا با اکیپ های جهاد مستقر در منطقه هماهنگ می کرد.

پس از خاتمه عملیات نیز فرماندهان نظامی و برادر صیاد شیرازی و برادر محسن رضایی رضایت کامل خود را از جهاد و فعالیت های جهاد اعلام داشتند.

شهدای جهاد

در این عملیات جهاد در یک مورد بیش از 50 تن از رانندگان لودر و بولدوزر خود را از دست داد و این برادران از جان گذشته که در واقع جان پناه تانک ها و نیروهای پیاده ما بودند، جان خویش را در راه پیروزی قوای اسلام از دست داده و به لقاءا... رسیدند. وجود این برادران راننده برای ما بسیار پر ارزش است و با وجودی که بیشتر شهدای جهاد را رانندگان بولدوزر و لودر تشکیل می دهند و با وجودی که کار بسیار حساس و خطرناکی به عهده این از جان گذشتگان نهاده شده است، اما می بینیم که پس از هر بار اعلام در رسانه های گروهی، صدها راننده دیگر به ما مراجعه می کند و این نشان دهنده ایثار امت اسلامی است.

ما در این عملیات حدود 200 کیلومتر راه و 400 کیلومتر خاکریز ساختیم. حدود 30 دستگاه لودر و بولدوزر در این عملیات از دست دادیم که متقابلا با غنیمت گرفتن از نیروهای دشمن جای بسیاری از آنان را پر نمودیم.

«طوفان» پس از حمله دشمن

نکته جالبی که به نظرم می رسد و خالی از مناسبت نیست در این میان بگویم طوفان عظیمی بود که یک شب تمامی منطقه خوزستان را فرا گرفت. شدت طوفان به حدی بود که دیوارها را خراب کرد، درخت ها را خوابند و تیرهای چراغ برق را روی یکدیگر انداخت. در آن شب عده ای می گفتند که طوفان دیگر برای چه آمده است ولی عده ای که به بی حساب نبودن کارهای خدا اعتقاد داشتند می گفتند هر کار خدا حکمتی دارد و این طوفان نیز بی حکمت نیست.

فردای آن روز وقتی تعدادی از نیروهای دشمن به اسارت نیروهای خودی درآمدند، ما تازه متوجه شدیم که دیشب چه رحمت بزرگی از جانب خداوند نصیبمان شده است. اسرای عراقی تعریف می کردند که عراق تمامی امکانات و تجهیزات خود را بسیج کرده بود تا بزرگترین ضدحمله خود را بر علیه ما انجام دهد ولی با شروع طوفان وضع نیروهای دشمن به هم ریخت. بی سیم ها از کار افتاد، ارتباطات قطع شد، نیروهای پیاده دشمن نیز برای در امان ماندن از طوفان هر کدام به گوشه ای پناه برده و خلاصه با وقوع طوفان حمله دشمن معوق مانده بود.

پس از انجام مرحله دوم عملیات که نیروهای خودی به اهداف تعیین شده دست یافته بودند، واحدهای مختلف جهاد یک لحظه دست از فعالیت و کوشش و زدن خاکریز و سنگر و جاده و جان پناه برنداشتند و می گفتند تا وقتی دشمن غاصب در خاک ماست هرگز نبایستی لحظه ای استراحت و درنگ نمود.

هماهنگی بین ارتش، سپاه و جهاد

برادر ابراهیمی سپس به هماهنگی هایی که بین ارتش و سپاه و جهاد در رابطه با عملیات اخیر صورت گرفته بود اشاره کرد و گفت: «در حمله فتح المبین و بیت المقدس طبق هماهنگی هایی که بین ارتش و سپاه و جهاد شده بود تمامی عملیات مهندسی جبهه به جهاد واگذار شد. در واقع به جهاد تکلیف شرعی شد که کلیه کارهای مهندسی ارتش و سپاه را انجام دهد که به حمدا... پس از این تصمیم جهاد مانند گذشته وظایف خود را انجام داد و پیروزی های اخیر نیز دلیلی بر این مدعاست.

در یکی از محورهای عملیاتی اطراف خرمشهر باتلاق هایی وجود داشت که مانع از تحرک و سرعت عمل رزمندگان می شد و در این مورد جهاد اصفهان با احداث پل های متعدد به یاری رزمندگان شتافت و این مانع نیز از مسیر راه فتح خرمشهر برداشته شد. همان طوری که می دانید عملیات بیت المقدس دارای چهار مرحله بود و در هر کدام از این مراحل که نیروها مواضع قبلی را ترک کرده و به مواضع تسخیر شده جدیدی دست می یافتند. جهاد نیز می بایست همراه آنان حرکت کرده و خاکریزهای جدیدی برای آنان احداث نماید. طبیعی است که پس از هر مرحله از عملیات خاکریزهای قبلی بلا استفاده مانده و کارآیی خویش را از دست می دادند. جهاد سازندگی به طور متوسط در هر مرحله 100 کیلومتر خاکریز برای حفاظت رزمندگان احداث نمود و با در نظر گرفتن هر چهار مرحله از عملیات به این نتیجه می رسیم که مجموعا حدود 400 کیلومتر خاکریز توسط جهاد در عملیات بیت المقدس احداث شده است.»

برادر ناصر ابراهیمی سپس به نقش ستاد پشتیبانی مناطق جنگی جنوب در رابطه با جهادهایی که در منطقه فعالیت دارند اشاره کرد و گفت: «اصولا نقش ستاد پشتیبانی ایجاد هماهنگی بین جهادهایی است که در منطقه حضور داشتند مثلا اگر جهادی کمبود داشت بلافاصله با قرارگاه کربلا تماس گرفته و از آنجا نیز با اهواز ارتباط برقرار شده و کمبود احتمالی جبران می شد. هر مشکلی از کمبود راننده بلدوزر و لودر تا کمبود دستگاه های سنگین و امکانات تدارکاتی و... بلافاصله در تماس با ستاد پشتیبانی در اهواز فورا حل می شد. ما در اهواز ستادی داشتیم که کلیه امکانات اضافی را در آنجا نگهداری می کردیم و پس از اینکه تقاضایی از جهادهای مستقر در منطقه مبنی بر کمبود امکانات به ما می رسید بلافاصله اولین کار ستاد پر کردن خلاء موجود بود.»

جهاد هیچ چیزی غیر از کمک های مردم نیست و اگر مردم نیازهای جهاد را تامین نمی کردند، جهاد قادر به هیچ کاری نبود، اکثر نیروهای فنی وغیرفنی ما را همین مردم عادی کوچه و بازار تشکیل می دهند که به مدت یک ماه یا دو ماه و با اخلاص و ایثار تمام برای ادا نمودن دین خود به انقلاب اسلامی به جبهه ها می آیند و با تمامی توان خویش به انجام امور محوله می پردازند که جای دارد در اینجا از آنان تقدیر و تشکر فراوان شود.

در این عملیات جهاد کلیه نیروهای خود را در تمامی ایران بسیج کرده و به اهواز فرستاده بود به طوری که در خوابگاه ستاد پشتیبانی در اهواز بیش از دو هزار نفر که از سرتاسر ایران بسیج شده بودند وجود داشتند و البته این عده غیر از نیروهایی بودند که در منطقه عملیات و تحت پوشش جهادهای مستقر در منطقه به سر می بردند. در این عملیات، اضافه بر مواردی که ذکر شد فعالیت های دیگر نیز از سوی جهاد انجام می پذیرفت، مثلا رساندن مهمات، غذا، آب، یخ و... جالب اینکه در یکی از همین عملیات من خودم شاهد بودم که «تانکر آب» جهاد از «تانک» جلو زده و در پشت خاکریزی که همین چند دقیقه پیش فتح شده بود، به نیروهای پیاده آب می داد.

وقایع جالب و دیدنی و حیرت انگیز که نتیجه ایثارها و شجاعت ها و از جان گذشتگی های رزمندگان و جهاد گران است به حدی زیاد است که واقعا غیرقابل بیان و توصیف است.

سایت سنگرسازان بی سنگر همزمان با عملیات بیت المقدس در مصاحبه ای با ابوالقضل حسن بیگی، مسئول جهاد سازندگی استان سمنان در دوران دفاع مقدس به بررسی این عملیات و نقش جهاد سمنان در آن پرداخته است.

اشاره: مصاحبه‏ای که در ذیل آمده است در مورد آزادسازی خرمشهر با فرماندهان جهاد سازندگی آقایان داود دانش‏جعفری، یدا... شمایلی و سیدمحمدلاله‏زار انجام شده و در نشریه شماره 129 جهاد در خرداد ماه 1369 منعکس شده است.
این مصاحبه‏ ها خاطراتی را از فعالیت‏های جهاد سازندگی در عملیات بیت‏المقدس در خود گنجانده که در نوع خود بی نظیر است.

سوم خرداد ماه سال 1361 در تاریخ میهن اسلامی ما یادآور ایثارگری ها، رشادت‏ها و حماسه‏های به یاد ماندنی است. خرمشهر، شهر ایثار و شهادت از جمله شهرهای کشورمان است که لقب مقاومت و پایداری در دفاع مقدس به خود گرفته است، شهری که مظلومیت بزرگ مردانی را در سینه دارد که مفاهیمی چون ایثار، جهاد، شهادت و... را به بالاترین درجه خود رساندند و با اتکال به خداوند بزرگ زیر باران آتش و گلوله چندین لشکر عراق مردانه ایستادند، جنگیدند و به شهادت رسیدند و به عالم معنی عروج کردند. شهدای مظلومی که مظلومیت و خون رنگین و مطهر آنان خرمشهر را به خونین شهر تغییر نام داد.
این شهر 575 روز با مظلومیت تمام در اشغال دشمن بود و رزمندگان اسلام بعد از مدت‏ها آمده بودند تا از مظلوم تاریخ «خرمشهر» دفاع کنند. برای این منظور عملیات بیت المقدس در ساعت سی دقیقه بامداد روز جمعه 10 اردیبهشت 1361 با رمز مقدس «یا علی ابن ابیطالب(ع)» با حمله سلحشوران آغاز گردید.
جهاد سازندگی زمانی در این عملیات گسترده و عظیم وارد شد که به تازگی از عملیات فتح المبین فارغ گشته بود ولی ماموریتی بود که باید انجام می‏شد. لذا مسئولین مهندسی جنگ جهاد سازندگی بنا به ماموریت محوله با فراخوانی نیروهای جهادگر عاشق ایثار و شهادت که بالغ بر 7000 نفر نیروی متخصص و مردمی بود وارد عمل شدند و با بکارگیری دستگاه‏ها و ادوات مهندسی، با انجام عملیات مهندسی حماسه‏های به یاد ماندنی از خود نشان دادند که به گوشه‏ای از این فعالیت‏ها در ذیل اشاره می‏شود.

الف) پل سازی:
با توجه به وضعیت خاص محورهای بیت‏المقدس در همه محورها مجبور بودند از رودخانه یا باتلاق عبور کنند. لذا فراهم نمودن امکانات احداث پل بر روی رودخانه عریضی همچون کارون، کرخه نور و نیسان از واجبات مهم به شمار می‏رفت و جهادگران با احداث انواع پل‏ها از جمله پل‏های شناور بشکه‏ای و پل سبک یونولیتی نقش مهمی را ایفا کردند که ذیلا به برخی از آنها اشاره می‏شود:
1. احداث تعداد زیادی آبرو توسط جهاد اصفهان
2. احداث 5 پل نفررو توسط جهاد تهران
3. احداث 2 پل توسط جهاد سمنان
4. احداث پل‏های لوله‏ای در مناطق مورد نیاز

ب) جاده سازی
با شروع عملیات و پیشروی رزمندگان، ایجاد ارتباط و تدارک و ترابری نیروها از طریق اتصال جاده خرمشهر و جاده آبادان از اهمیت ویژه‏ای برخوردار بود که جهادگران در منطقه دارخوین با احداث جاده‏ای به طول 17 کیلومتر در دو طرف رودخانه کارون این امر مهم را انجام و ارتباط بین نیروها را در کمترین زمان لازم ایجاد نمودند. این اقدام موثر، علاوه بر احداث بیش از 700 کیلومتر شبکه راه‏های گسترده‏ای بود که در این عملیات به شرح ذیل احداث گردید:
1. احداث و تعمیر 83 کیلومتر جاده توسط جهاد خراسان
2. احداث و تعمیر 39 کیلومتر جاده توسط جهاد فارس
3. احداث و تعمیر 80 کیلومتر جاده توسط جهاد بوشهر
4. احداث و تعمیر 150 کیلومتر جاده توسط جهاد اصفهان
5. احداث و تعمیر 42 کیلومتر جاده توسط جهاد تهران
6. احداث و تعمیر 283 کیلومتر جاده توسط جهاد سمنان
7. احداث و تعمیر 25 کیلومتر جاده توسط جهاد خوزستان

پ) خاکریز زنی:
سنگرسازان بی سنگر جهاد در این عملیات اقدام به احداث بیش از 500 کیلومتر خاکریز نمودند که مهمترین آنها عبارت بودند از:
1. احداث خاکریز بین رودخانه نیسان و کرخه نور
2. احداث خاکریز در محور جاده آسفالته قرارگاه بیت المقدس
3. احداث خاکریز از جاده آسفالته اهواز – خرمشهر به طرف مرز خاکی
4. احداث خاکریز از جاده اهواز – خرمشهر به طرف شلمچه
5. احداث خاکریز در امتداد مرز بین‏المللی که از شرق جاده آسفالته شلمچه به طرف غرب جاده نزدیک پتروشیمی عراق و ادامه آن به طرف شهرک ولی عصر
6. احداث خاکریزی عمود بر جاده آسفالته در روبروی حسینیه.
7. احداث خاکریز در نخلستان‏های طرف راست جاده آسفالته
8. احداث خاکریز در امتداد جاده حسینیه در مرحله دوم عملیات که موفقیت این مرحله از عملیات در گرو احداث سریع همین خاکریز بود.
9. احداث خاکریز بسیار حساس که در کنار باتلاق نزدیک خرمشهر که با تقدیم شهدا و مجروحین بسیاری انجام گرفت.

ت) استحکامات و سنگرسازی:
1. احداث 2 مورد سایت توسط جهاد فارس
2. احداث یک باند هلی کوپتر توسط جهاد بوشهر
3. احداث یک باند هلی کوپتر توسط جهاد سمنان
4. احداث یک واحد اورژانس توسط جهاد بوشهر
5. احداث یک واحد اورژانس توسط جهاد اصفهان
6. احداث 6 واحد اورژانس توسط جهاد تهران
7. احداث 6 واحد اورژانس توسط جهاد سمنان
8. احداث 2000 سنگر توسط جهاد خراسان
9. احداث 15 پایگاه و 100 سنگر توسط جهاد فارس
10. احداث 1500 سنگر توسط جهاد اصفهان
11. احداث 1000 سنگر توسط جهاد تهران
12. احداث تعداد زیادی سنگر و 5 مقر توپخانه توسط جهاد سمنان
13. احداث 35 سنگر تانک توسط جهاد خوزستان
14. احداث 3 مورد حمام صحرائی توسط جهاد سمنان
15. احداث 5 مورد حمام صحرائی توسط جهاد تهران
16. احداث 2 پایگاه توسط جهاد سمنان
از دیگر اقدامات جهاد در این عملیات ایجاد تعمیرگاه‏های ثابت و سیار در کلیه خطوط جبهه و اعزام واحدهای سیار تعمیراتی بود که در خطوط مقدم اقدام به تعمیر وسایط نقلیه می‏نمودند که تعداد این گروه‏ها به بیش از 50 گروه فعال می‏رسید.
ضمنا بسیج و اعزام کمپرسی‏های مردمی و جهادی از سراسر کشور به منظور تدارک و انجام خدمات مهندسی از دیگر فعالیت‏های جهاد در این عملیات به شمار می‏رود که نقش مهمی در پشتیبانی عملیات ایفاء نمودند که تعداد این کمپرسی‏ها بیش از 1000 دستگاه بود.
ضمن گرامیداشت یاد و خاطره دلاوری‏ها و رشادت‏های جهادگرانی که در این عملیات به شهادت رسیدند، از خداوند متعال علو درجات آن دلاور مردان و توفیق ثبات قدم در ادامه راهشان را از خداوند مسئلت می‏نماییم.

-----------

منبع: مرکز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس جهاد سازندگی

با پيروزي انقلاب اسلامي ايران، استكبار جهاني، به وحشت شديدي دچار شد؛ زيرا با از دست دادن مهم‏ترين پايگاه سياسي- نظامي - استراتژيك خود ضربه هولناكي را متحمل شده بود. چالش ديگر غرب، ايدئولوژي آزادي‏بخشانه انقلاب اسلامي بود؛ كه بازگشت ملت‏ها به هويت واقعي شان را خواستار بود. ملت‏هاي منطقه خاورميانه با الهام از انقلاب اسلامي، منافع غرب و رژيم‏هاي وابسته‏اش را به خطر انداخته، آنان را به مبارزه طلبيده بودند. بنابراين، آمريكا با طراحي انواع توطئه‏ها براي نابودي و اضمحلال جمهوري اسلامي ايران می‏كوشيد. در نهايت، با مشاهده استحكام و توانمندي جمهوري اسلامي ايران، سياست راهبردي‏اش تغيير كرد؛ و با رويكرد تازه‏اي درصدد مهار انقلاب اسلامي برآمد.
در اين راستا با تحريك رژيم عراق و آگاهي از افكار توسعه طلبانه و تجاوزكارانه سران آن رژيم، جنگ هشت ساله را بر نظام نوپاي جمهوري اسلامي ايران تحميل كرد. با آغاز جنگ، بعضي از نقاط كشور براي نيروهاي ارتش عراق هدف استراتژيك محسوب می‏شد؛ كه يكي از اين نقطه‏ها خرمشهر بود. دولت عراق با تغيير نام «خرمشهر» به «محمره» تلاش می‏كرد درصورت پيروز شدن در جنگ و نابودي جمهوري اسلامي ايران، دست كم خرمشهر را از پيكره كشورمان جدا كند.از ديگر سو، خرمشهر براي ايران هدفي استراتژيك و مهم محسوب می‏شد.
در اوايل جنگ، به دليل اختلافات داخلي و سياست نظامي بني صدر رئيس جمهور وقت كشور، خرمشهر با وجود دفاع دليرانه نيروهاي مردمي سقوط كرد؛ اما همواره آزاد سازي‏اش براي مسئولان سياسي نظامي كشور آرماني اساسي محسوب می‏شد. بنابراين، لزوم طراحي عملياتي كه آزادي خرمشهر را در پي داشته باشد، مدت ها، ذهن فرماندهان جنگ را به خود مشغول كرده بود. نبردي كه با رمز: «يا علي بن ابي طالب (ع)» طرح ريزي و به نام «عمليات بيت المقدس» با شركت يگان‏هاي عمده‏اي از نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران، نيروهاي بسيج مردمي، سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، جهاد سازندگي و همچنين پشتيباني نيروي‏هاي هوايي و دريايي ارتش از تاريخ دهم ارديبهشت ماه تا چهارم خرداد ماه ۱۳۶۱ به مدت ۲۶ روز در جنوب غربي اهواز درگرفت، يكي از درخشان ترين كارنامه‏هاي عملياتي نيروهاي مسلح ايران عليه عراق به شمار می‏رفت؛ افزون بر پايان دادن به اشغال نظامي بخشي از حساس ترين نقاط خوزستان، به نيروهاي ارتش عراق، توان و ميل جنگي‏اش ضربه‏اي قاطع و جبران ناپذير فرود آورد. (۱)
دستاوردهاي نظامي و سياسي اين نبرد، بسيار عظيم بود؛ كه به حق می‏توان گفت با پايان گرفتن عمليات «بيت المقدس»، جنگ ايران و عراق به مرحله جديدي وارد شد و عراق را در وضعيت انفعالي قرار داد؛ در نتيجه، نيروهاي مسلح ايران در موضع قدرت، براي وادار كردن متجاوز به پذيرش همه شرايطش براي پايان جنگ به نبردهاي برون مرزي پرداختند.
عراق در پي اين عمليات، به درستي دريافت كه دستيابي به هدف‏هاي توسعه طلبانه و تجاوزكارانه‏اش در ايران با توسل به نيروي نظامي، تهاجم و تجاوز مسلحانه، امري ناممكن بوده و ناگزير از چشم پوشي از آن است؛ بي دليل نيست كه بيست روز پس از پايان اين عمليات، رژيم عراق تحت تاثير ضربه كمرشكني كه اين شكست به ارتش‏اش وارد كرده بود، با بيم از آسيب پذيري بيشتر در برابر تهاجمات گسترده‏تر نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران ناگزير، با عنوان كردن حسن نيت و صلح طلبي‏اش در آستانه تشكيل كنفرانس سران كشورهاي غير متعهد، لزوم آمادگي براي نبرد با اسراييل به مناسبت اشغال جنوب لبنان، آتش بس يك طرفه اعلام كرد؛ و با عقب نشيني ناقص و حساب شده‏اي از ساير مناطق اشغالي بيرون رفت؛ و «شكست خفت بارش» را در اين نبرد، به ويژه از دست دادن خرمشهر را يك عقب نشيني تاكتيكي اختياري وانمود كرد.
اين عمليات از ويژگي‏هاي خاصي برخوردار بود؛ كه در نبردهاي پيشين و پسين بي‏مانند بوده است؛ از ويژگي‏هاي عمليات «بيت المقدس» می‏توان به آمادگي نظامي نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران در زماني كوتاه، وسعت منطقه، مدت مداومت، عمليات تهاجمي با عبور از رودخانه براي نخستين بار، تعداد زياد اسيران، شدت تلفات و خسارت‏هاي وارد شده به دشمن، اهميت و ارزش مناطق آزاد شده و سرانجام دستاوردهاي سياسي - نظامي - رواني‏اش خلاصه كرد.(۲)
طرح‏ريزي و آمادگي براي اجراي نبرد «بيت المقدس» بي‏درنگ بعد از عمليات «فتح المبين»، آغاز شد و با سرعت و بي وقفه ادامه يافت؛ و حدوداً يك ماه پس از پايان عمليات «فتح المبين» به مرحله اجرا درآمد. اين فاصله زماني، يعني دو نبرد بزرگ، با توجه به فواصل زماني چندماهه پايان يك عمليات و آغاز عمليات ديگر كه معمولاً به منظور آمادگي دوباره نيروها و فراهم كردن تداركات لازم، به صورت امري اجتناب ناپذير و متداول در جنگ تحميلي در آمده بود، ضمن نشان دادن توانمندي نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران، در سرعت آمادگي براي گشايش جبهه جديد درزماني كوتاه‏تر از آنچه برآورد می‏شد، و به عنوان عامل غافلگير كننده سرنوشت ساز به كار برده می‏شد. انتخاب منطقه نبرد بيت المقدس با وسعتي در حدود ۶۰۰۰ كيلومتر مربع، از نظر مساحت در طول جنگ تحميلي بي مانند بود وباتوجه به مساحت مناطق آزاد شده در عمليات‏هاي «ثامن الائمه»، «طريق القدس» و «فتح المبين»، بايد گفت كه منطقه «بيت المقدس» بيش از چهل برابر منطقه عملياتي «ثامن الائمه» و ده برابر منطقه نبرد «طريق القدس» بوده است. عمليات ۲۶ روزه «بيت المقدس»، يكي از طولاني‏ترين نبردها در طول جنگ تحميلي به شمار می‏رود. تداوم ۲۶ روزه عملياتي نيروهاي جمهوري اسلامي ايران در اجراي آفندمكرر، متقابل، تحمل دليرانه پاتك‏هاي سنگين و متعدد دشمن و دفع آنها نشا ن دهنده قصد قطعي و اراده استوار نيروهاي جمهوري اسلامي ايران براي پيروزي، تامين هدف ها، به ويژه، آزادسازي خرمشهر بوده است؛ كه نمونه بارزي از تلاش‏هاي خستگي ناپذير نيروهاي نظامي، در نبرد عليه متجاوز به شمار می‏رود.
هدف راهبردي (استراتژيكي) اوليه جمهوري اسلامي ايران در آغاز كار، بيرون راندن متجاوز از منطقه‏هاي اشغالي و به شكست كشاندن راهبردش در تهاجم به خاك ايران بود. موانع مختلف و متعددي پيش روي فرماندهان نظامي بود؛ بعضي از آنها طبيعي و تعداد ديگري نيز از سوي نيروهاي ارتش عراق ايجاد شده بود. به لحاظ طبيعي، زمين منطقه به طور كلي صاف، هموار و تقريباً بدون برجستگي بود؛ كه مسطح بودن زمين، انواع حركات پياده و خودرويي را تسهيل می‏كرد و به جز در نخلستان‏هاي مجاور كارون و اروندرود و جنگل‏هاي مصنوعي حوالي ايستگاه راه آهن و آب تيمور در شمال شرقي، منطقه داراي ديد عالي و بدون اختفا و پوشش بود.
موانع منطقه كه در حركات و مانور يگان‏ها، اختلال و گاهي بازدارندگي ايجاد می‏كنند، پاره‏اي طبيعي يا مصنوعي، ولي دائمي هستند مانند: رودخانه‏هاي كارون، كرخه نور، نيسان، شط العرب، مرداب هورالعظيم و كانال‏هاي مصنوعي آبياري و پرورش و تكثير ماهي در شرق بصره، اما، عمليات پدافندي را تسهيل می‏كردند.(۴)
دسته‏اي ديگر از موانع طبيعي اين منطقه فصلي بودند، مانند: نهر هور شادگان در شمال آبادان وموانع ديگر منطقه كه از سوي نيروهاي عراقي به منظور پدافند در منطقه ايجاد شده بود، و طبعاً در اجراي عمليات «بيت المقدس» تاثير فراواني داشتند. نيروهاي جمهوري اسلامي ايران در تاريخ ۳/۳/۱۳۶۱ به رغم تصور دشمن كه از دروازه‏هاي شرقي، شمالي و جنوبي در كمين شان بود، از دروازه‏هاي غربي، درست از همان جايي كه نيروهاي عراقي به خرمشهر وارد شده بودند، شهر را آزاد و نيروهاي دشمن را درهم كوبيدند.(۵)
بدين ترتيب؛ «خرمشهر» كه پس از ۳۴ روز مقاومت در برابر دشمن، سقوط كرده بود، پس از پانصد و هفتاد و پنج روز اشغال آزاد و به طور كامل از وجود نيروهاي ارتش عراق پاكسازي شد.(۶) عملياتي با وسعت و گستردگي«بيت المقدس» هرگز نمی‏توانست بدون پشتيباني- تداركاتي و مهندسي انجام گيرد. بنابراين، «پشتيباني - مهندسي جنگ جهاد»، نقش بسيار عمده‏اي را در سامان دهي و خدمات رساني در اين عمليات برعهده داشت. عمليات «بيت‏المقدس» در شرايطي آغاز شد، كه مسئوليت پشتيباني-مهندسي جنگ، به طور كتبي به جهادسازندگي واگذارشده بود.در توافق نامه‏اي كه پيش از عمليات «بيت المقدس» در تاريخ بيست و سوم فروردين ۱۳۶۱ با حضور سردار شهید محمدتقی رضوي كه در آن هنگام فرمانده پشتيباني - مهندسي جنگ جهاد بود، و برادران مهرداد ادب، آقاخاني، يك پسر، ناجيان و امان پور امضا شد، مسئوليت‏هاي زير برعهده جهادسازندگي قرارگرفت: ۱- مهندسي عمليات بيت‏المقدس؛ ۲- تشكيل شورايي از نمايندگان سپاه، ارتش و جهادسازندگي با مسئوليت جهادسازندگي براي هدايت فعاليت‏هاي مهندسي در قرارگاه مركزي كربلا؛
۳- قبول مسئوليت از سوي سردار شهید محمدتقی رضوي به عنوان رييس قرارگاه مركزي كربلا.
در اين توافقنامه، هدايت و كاربرد وسايل سنگين مهندسي از سوي يك شوراي سه نفره، مركب از افسر مهندسي قرارگاه مقدم، سرگرد «جانگداز» و برادر «رضوي» از جهاد پشتيباني مناطق جنگي جنوب و برادر مهرداد از سپاه پاسداران، به برادر رضوي (شهيد سيد محمد تقي رضوي) داده شد؛ كه برادر رضوي در اين شورا به عنوان مسئول اجرايي و دو نفر ديگر به عنوان اعضاي ستادي در قرارگاه مشترك ارتش و جهاد (كربلا) فعاليت می‏كردند.
مسئولان چهار قرارگاه نصر، فتح، قدس و فجر اين گونه انتخاب شدند: الف- قرارگاه نصر، برادر جزايري از جهادسازندگي، برادر ليلي زاده از سپاه و سرگرد عميد از ارتش؛
ب- قرارگاه فتح، سرگرد مهندس طيب شعباني از ارتش، برادر سیدمحمد لاله‏زار از جهادسازندگي و برادر ياسيني از سپاه پاسداران؛
پ-قرارگاه قدس، برادر معيد از سپاه پاسداران، برادر سیدهاشم ساجدي از جهادسازندگي و سرگرد باقري از ارتش جمهوري اسلامي ايران.
ت- قرارگاه فجر، برادر مجید بقایی از سپاه و مهدی ورشابی از جهاد و از ارتش.
در نزديكي هر قرارگاه، سه نقطه به عنوان انبار ذخاير وسايل سنگين احداث شد؛ تا در موقع لزوم، كمبود وسايل قرارگاه را تامين كند.
وسايل سنگين مهندسي اين عمليات تا تاريخ سي و يكم فروردين سال ۱۳۶۱ در سه قرارگاه به شرح زير بود: (۷)
1- جهادسازندگي؛ نيروهاي جهاد سازندگي در مجموع ۱۲۰ دستگاه بلدوزر و لودر براي بهره‏برداري آماده كرده بودند و حدود ۲۰ دستگاه ديگر نيز پس از تعمير به نيروها سپرده شد.
۲- سپاه پاسداران انقلاب اسلامي: نيروهاي سپاه پاسداران نيز در مجموع ۱۰۰ دستگاه لودر و بلدوزر داشتند كه ۲۰ دستگاه ديگر نيز از غرب به جنوب اعزام كردند.
۳- ارتش جمهوري اسلامي ايران: ۱-۳ لشكر ۹۲ زرهي اهواز: ۱۱ دستگاه بلدوزر، ۱۰ دستگاه لودر؛
2-3 لشكر ۱۶ زرهي قزوين: ۹ دستگاه بلدوزر، ۱۵ دستگاه لودر؛
3-3 لشكر ۲۱ حمزه: ۳ دستگاه بلدوزر، ۶ دستگاه لودر؛
۴-۳ تيپ ۵۵ هوابرد: يك دستگاه بلدوزر، يك دستگاه لودر.در عمليات بيت المقدس، هشت استان كه در مجموع ده ستاد عملياتي را تشكيل می‏دادند، به شكل سازمان يافته در سه قرارگاه (فتح، نصر، قدس) مستقر و با برنامه ريزي كامل به فعاليت مشغول شدند.
اما در واقع داوطلباني از سراسر نقاط كشور به اين سه قرارگاه، جذب شدند كه به شكل انفرادي يا جمعي، خودشان را به جبهه رسانده بودند و جز خدمت، فكر و همتي نداشتند. نيروهاي اعزامي در اردوگاه‏ها انواع فنون مهندسي رزمي را آموزش می‏ديدند؛ كه مقر اين اردوگاه ها، در مراحل اوليه آموزش، در پشت جبهه‏ها ودر مراحل بعدي، در مناطق عملياتي بود؛ تا اين نيروها تحت آموزش استادكارهاي ماهر، فنون مختلف از جمله رانندگي ماشين آلات مهندسي، تعمير دستگاه‏هاي مهندسي رزمي و ساير فنون لازم را بياموزند.(۸) پس از تقسيم نيروها در سه قرارگاه نصر، فتح و قدس و استقرار ابزار مهندسي با سازماندهي قرارگاه مركزي كربلا و فرماندهي شهيد سيدمحمد تقي رضوي اين قرارگاه‏ها فعاليت خود را آغاز كردند.(۹)
مسئوليت فعاليت‏هاي مهندسي رزمي قرارگاه فتح، از آب گرفتگي اهواز تا ايستگاه حسينيه برعهده برادران جهادسازندگي استان اصفهان بود. اين قرارگاه با دو گردان پشتيباني مهندسي جنگ جهادسازندگي شهرستان نجف آباد، از سه تيپ اشرف، كربلا و امام حسين (ع) پشتيباني می‏كرد.(۱۰) دو گردان پشتيباني - مهندسي جنگ جهاد سازندگي استان اصفهان، ابتدا به فرماندهي سردار شهيد «مهندس احمد دادخواه» و «حسين شركت» و گردان پشتيباني - مهندسي ۲ نجف‏آباد به فرماندهي حاج محمود حجتي بود.
مسئوليت فعاليت‏هاي پشتيباني- مهندسي جنگ جهاد قرارگاه قدس از كرخه نور تا كارخانه نورد اهواز برعهده برادران جهاد سازندگي استان خراسان و برادران جهادگر استان تهران بود.
مسئوليت فعاليت‏هاي پشتيباني - مهندسي جنگ جهاد قرارگاه نصر، از ايستگاه حسينيه تا خرمشهر برعهده جهادسازندگي استان فارس بود.
قرارگاه نصر نيز با سه گردان عملياتي پشتيباني- مهندسي جنگ جهاد فعاليتش را آغاز كرد. استان‏هاي ديگر جز اصفهان، خراسان و تهران به قرارگاه نصر معرفي می‏شدند. از آن جمله: استان مركزي، سمنان، خوزستان، بوشهر و شهرستان قم بود. همان طور كه گفته شد، جهادسازندگي استان مركزي از جمله ستادهايي بود كه در منطقه فرماندهي قرارگاه نصر، در حاشيه جنوب شرقي رودخانه كارون به فاصله كمي از جاده اهواز آبادان و درون جنگل‏هاي اطراف همراه يگان‏هاي عملياتي سپاه مستقر شده بود.
مسئوليت اين ستاد برعهده برادر محمد هادي انصاري بود؛ اين ستاد پشتيباني- مهندسي جنگ جهاد از يك گروهان، كه اكيپ مكانيك سنگين، يك اكيپ لودر و بلدوزر كه در جنگ ۸۳ نفر با ۱۹ ماشين سنگين و سبك مهندسي رزمي و تداركاتي كارش را آغاز كرد، مهندسي ستاد برعهده حجت عباسي از برادران جهادگر اين استان بود.(۱۱) بنابه گفته مهندس پورسراج(۱۲) يكي از فرماندهان پشتيباني - مهندسي جنگ جهاد، هر لشكر از نيروهاي نظامي داراي يك واحد مهندسي بود؛ ولي به دليل ضعف واحد مهندسي نيرو‏هاي نظامي، انجام وظايف واحد مهندسي در جنگ به جهاد سازندگي محول شده بود. از جمله مهم‏ترين كارهاي واحد مهندسي در جنگ ساخت خاکریز بود:
وقتي نيروهاي رزمي عمليات انجام می‏دادند و منطقه جديدي را آزاد می‏كردند براي حفظ منطقه آزاد شده بايد در منطقه استتار مي‏كردند. بنابراين، نيروهاي جهادي با گردان‏هاي مهندسي و با دسته‏هاي خاكريززني كه عبارت بودند از: لودر و بولدوزر، آمبولانس، ماشين‏هاي سوخت رساني و ماشين‏هاي تداركاتي، احداث خاكريز را آغاز می‏كردند، كه طول و عرض آن به استقرار نيروهاي رزمي بستگي داشت و ارتفاع آن در حدود ۳ تا ۴ متر بود. در كنار اين خاكريز‏ها جاده‏اي براي عبور و مرور خودروها و امكانات نيروهاي رزمي احداث می‏شد و بعضاً خاكريز دوجداره بود.باتوجه مقاومت شديد و سرسختانه نيروهاي عراقي در منطقه شلمچه كه يك جبهه مهم محسوب می‏شد، نيروهاي جمهوري اسلامي تلاش می‏كردند؛ تا از طريق تسخير جاده شلمچه و خرمشهر به خرمشهر وارد شوند. نيروهاي جهادي براي پشتيباني از نيروهاي نظامي با احداث خاكريز، سنگر سازي، جاده سازي، در همين منطقه ورود نيروهاي نظامي جمهوري اسلامي ايران و شكست عراق را در اين محور تسهيل كردند.(۱۳) از ديگر فعاليت‏هاي پشتيباني مهندسي جنگ جهاد در اين عمليات، بسيج و اعزام هزار دستگاه كمپرسي از سراسر كشور بود؛ نقش تعيين كننده‏اي را در عمليات بيت المقدس ايفا كردند.آمار فعاليتهاي نيروهاي پشتيباني مهندسي جنگ جهاد در اين عمليات، به شرح زير است: (۱۴)
احداث هفتصد و نود كيلومتر جاده؛
احداث پانصد و پنجاه و هفت كيلومتر خاكريز؛
احداث هفت دهنه پل بزرگ بر روي رودخانه كارون، كرخه نور، باتلاق نون و تعداد زيادي پل آب رو؛
احداث و راه اندازي ۲ سايت موشك انداز، به همراه تمام استحكامات مورد نياز؛
احداث ۴ پد (باند) هلي كوپتر؛
احداث ۴ هزار و ۶۳۵ مورد سنگر نفرات، ماشين آلات و تجهيزات نظامي و رزمي؛
احداث و راه اندازي ۱۵ پاسگاه عملياتي و تاكتيكي به همراه تمام سنگرها و استحكامات مورد نياز نيروهاي مستقر در اين پايگاه ها؛
احداث ۵ مقر توپخانه به همراه سنگر‏هاي متعدد، سكوهاي استقرار توپ و... ساير استحكامات مورد نياز رزمندگان؛
احداث و بهره برداري از ۵ باب حمام مجهز صحرايي؛
احداث و راه اندازي ۱۴ واحد اورژانس صحرايي؛
احداث و بهره برداري از ۴ حلقه چاه عميق و نيمه عميق به منظور تامين آب مورد نياز رزمندگان مستقر در مناطق عملياتي جنوب كشور.
عمليات بيت المقدس بازتاب‏هاي مختلفي درداخل و خارج كشور داشت؛ بن بست نظامي حاكم بر جنگ كه ناشي از ناتواني نظامي دو كشور ايران و عراق در تغيير موازنه سياسي نظامي بود، به شكل گيري و تقويت اين نظريه منجر شد؛ كه دو طرف درگير با بهره گيري از قدرت نظامي، توانايي تغيير اوضاع را به سود خود نداشتند؛ با شكل گيري عمليات‏هاي آزادسازي مناطق اشغالي و سرانجام فتح خرمشهر، بار ديگر جنگ ايران و عراق در كانون توجه جهانيان قرار گرفت.(۱۵)
روزنامه گاردين چاپ انگليس، اين پيروزي را نقطه عطفي در جنگ ميان دو كشور دانست. (۱۶) روزنامه فاين نشنال تايمز نيز نوشت: (۱۷)«خرمشهر به منزله كليد پيروزي جنگ است و خرمشهر تنها سمبل واقعي پيروزي عراق و سمبل مقاومت سرسختانه نيروهاي ايران است.» همچنين، يك ديپلمات غربي در بغداد گفت: (۱۸)«خرمشهر يك جايزه بزرگ است كه اگر ايراني‏ها آن را پس بگيرند، عراقي‏ها كليد بصره را به ايران خواهند داد» خبرگزاري آسوشيتدپرس سقوط خرمشهر را شكستي بزرگ و توهين آميز و واقعي براي دولت صدام در جنگ ارزيابي كرد؛ (۱۹) راديو لندن نيز به نقل از كارشناسان نظامي، پيروزي در خرمشهر را به عنوان يكي از بزرگترين پيروزي‏هاي ايران برشمرد.(۲۰) در ساير تحليل‏هايي كه درباره آثار ناشي از شكست عراق در عمليات بيت المقدس مطرح می‏شد، به موضوعاتي همچون «تحقير ارتش عراق»، «از دست دادن مهم ترين، بزرگ ترين انگيزه عراقي ها»درتيررس قرارگرفتن مناطق نفت خيز عراق و توانايي ايران براي پيش روي به مرز و داخل خاك عراق اشاره شده است.(۲۱)
درباره ريشه يابي علل برتري نظامي ايران بر عراق و دستيابي شان به پيروزي‏هاي درخشان، روزنامه لس آنجلس تايمز نوشت: (۲۲)
«استراتژي نظامي ايران بر عراق برتري داشت و ايرانيان حملات خود را با نيروي زياد بر صفوف عراقي‏ها در خوزستان وارد آورده اند. افزون بر آن، ايرانيان داراي ايثار، از خودگذشتگي و ميل به شهادت بوده و با شوقي انقلابي براي آزادي سرزمين هايشان می‏جنگند؛ در مقابل، سربازان عراقي، اعتماد به نفس شان را از آغاز جنگ از دست داده‏اند.(۲۳)
در نخستين بررسي‏ها ريشه‏يابي علل رسيدن به پيروزي سريع بيش از هر عامل ديگري مورد توجه قرار گرفت، موقعيت جديد نظامي ايران و برتري‏اش در مقابل هر وضعيت نامطلوب عراق بود. بي گمان، نتايج ناشي از اين وضعيت سياسي، در داخل عراق و در سطح منطقه، بازتابي گسترده داشت. روزنامه الاهرام چاپ مصر به نقل از كارشناسان نظامي، در مورد موقعيت عراق در جهان عرب و تاثير رخدادهاي جنگ بر منطقه نوشت: (۲۴)«عراق در دروازه شرقي جهان عرب قرار دارد، و نتايج آنچه در آن منطقه روي می‏دهد، با سرعتي سرسام آور در سراسر منطقه عربي منعكس خواهد شد.»
خبرگزاري آسوشيتدپرس در منامه نيز با بررسي تاثيرات آزادي خرمشهر بر وضعيت سياسي عراق و منطقه گزارش داد: (۲۵)
«سقوط اين شهر(خرمشهر) به دست ايراني ها، به هم ريختن رژيم صدام حسين و بروز مشكلاتي در ساير نقاط خليج فارس را سبب خواهد شد؛ اين مساله اخيراً به نحو گسترده‏اي در مجلات عربستان منعكس شده است. فتح خرمشهر افزايش توان نظامي جمهوري اسلامي ايران را باعث شد و رژيم عراق در موضعي انفعالي قرار گرفت.

منابع و مأخذ
1- عمليات بيت المقدس و آزادسازي خرمشهر، هيأت معارف جنگ شهيد سپهبد علي صياد شيرازي، (مقدمه) ص ۹.
2- همان، صص۳۲-۱۰.
3- سيري در جنگ ايران و عراق، ج۱ خونين شهر تا خرمشهر،ص۱۱۲.
4- همان، صص ۱۵۲-۱۱۳.
5- خرمشهر جاودانه مديريت ايثارگران وزرات جهاد كشاورزي مركز حفظ آثار و نشر ارزشهاي دفاع مقدس، صص ۶۰-۵۹.
6- همان، صص۶۵-۶۴.
7- همان، صص ۶۸-۶۷.
8- ره يافتگان (يادواره سرداران شهيد جهادسازندگي) ستاد مركزي پشتيباني و مهندسي جنگ جهاد سازندگي، دهمين سالگرد هفته دفاع مقدس، ص ۳۷.
9- خرمشهر جاودانه، مديريت ايثارگران وزارت جهاد كشاورزي مركز حفظ آثار و نشر ارزشهاي دفاع مقدس، صص ۷۵-۷۴.
10- همان، صص ۱۲۳-۷۹.
11- عمليات بيت‏المقدس آزادي خرمشهر (طراحي، اجرا، نتايج، بازتاب، واكنش ها) مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، ص ۱۳۲.
12- مهندس پور سراج، يكي از فرماندهان پشتيباني مهندسي جنگ جهاد.
13- همان.
14- شناسنامه عمليات‏هاي دفاع مقدس، اداره كل روابط عمومي وزارت جهاد كشاورزي، مركز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس، ص ۷.
15- خبرگزاري جمهوري اسلامي گزارش‏هاي ويژه ۱۰/۲/۱۳۶۱.
16- خبرگزاري جمهوري اسلامي گزارشهاي ويژه۲۴/۲/۱۳۶۱ به نقل از راديو صداي ايران ۲۳/۲/۱۳۶۱.
17- خبرگزاري جمهوري اسلامي گزارش‏هاي ويژه۳۱/۲/۱۳۶۱ به نقل از روزنامه فرانسوي فرانس سوار.
18- خبرگزاري جمهوري اسلامي «گزارش‏هاي ويژه» ۳/۳/۱۳۶۱ به نقل از آسوشيتدپرس بيروت ۲/۳/۱۳۶۱.
19- خبرگزاري جمهوري اسلامي «گزارش‏هاي ويژه»۴/۳/۱۳۶۱ به نقل از راديو لندن ۳/۳/۱۳۶۱.
20- خبرگزاري جمهوري اسلامي «گزارش‏هاي ويژه» ۴/۳/۱۳۶۱به نقل از راديو لندن.
21- خبرگزاري جمهوري اسلامي «گزارش‏هاي ويژه» ۱۳/۲/۱۳۶۱ به نقل از راديو لندن.
22- خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران «گزارش‏هاي ويژه» ۲۷/۲/۱۳۶۱.
23- خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران «گزارش‏هاي ويژه» ۲۳/۲/۱۳۶۱.
24- خبرگزاري جمهوري اسلامي «گزارش‏هاي ويژه» ۲۳/۱۲/۱۳۶۱.

------------------ 

نویسنده: جمشید معظمی