با پيروزي انقلاب اسلامي ايران، استكبار جهاني، به وحشت شديدي دچار شد؛ زيرا با از دست دادن مهمترين پايگاه سياسي- نظامي - استراتژيك خود ضربه هولناكي را متحمل شده بود. چالش ديگر غرب، ايدئولوژي آزاديبخشانه انقلاب اسلامي بود؛ كه بازگشت ملتها به هويت واقعي شان را خواستار بود. ملتهاي منطقه خاورميانه با الهام از انقلاب اسلامي، منافع غرب و رژيمهاي وابستهاش را به خطر انداخته، آنان را به مبارزه طلبيده بودند. بنابراين، آمريكا با طراحي انواع توطئهها براي نابودي و اضمحلال جمهوري اسلامي ايران میكوشيد. در نهايت، با مشاهده استحكام و توانمندي جمهوري اسلامي ايران، سياست راهبردياش تغيير كرد؛ و با رويكرد تازهاي درصدد مهار انقلاب اسلامي برآمد.
در اين راستا با تحريك رژيم عراق و آگاهي از افكار توسعه طلبانه و تجاوزكارانه سران آن رژيم، جنگ هشت ساله را بر نظام نوپاي جمهوري اسلامي ايران تحميل كرد. با آغاز جنگ، بعضي از نقاط كشور براي نيروهاي ارتش عراق هدف استراتژيك محسوب میشد؛ كه يكي از اين نقطهها خرمشهر بود. دولت عراق با تغيير نام «خرمشهر» به «محمره» تلاش میكرد درصورت پيروز شدن در جنگ و نابودي جمهوري اسلامي ايران، دست كم خرمشهر را از پيكره كشورمان جدا كند.از ديگر سو، خرمشهر براي ايران هدفي استراتژيك و مهم محسوب میشد.
در اوايل جنگ، به دليل اختلافات داخلي و سياست نظامي بني صدر رئيس جمهور وقت كشور، خرمشهر با وجود دفاع دليرانه نيروهاي مردمي سقوط كرد؛ اما همواره آزاد سازياش براي مسئولان سياسي نظامي كشور آرماني اساسي محسوب میشد. بنابراين، لزوم طراحي عملياتي كه آزادي خرمشهر را در پي داشته باشد، مدت ها، ذهن فرماندهان جنگ را به خود مشغول كرده بود. نبردي كه با رمز: «يا علي بن ابي طالب (ع)» طرح ريزي و به نام «عمليات بيت المقدس» با شركت يگانهاي عمدهاي از نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران، نيروهاي بسيج مردمي، سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، جهاد سازندگي و همچنين پشتيباني نيرويهاي هوايي و دريايي ارتش از تاريخ دهم ارديبهشت ماه تا چهارم خرداد ماه ۱۳۶۱ به مدت ۲۶ روز در جنوب غربي اهواز درگرفت، يكي از درخشان ترين كارنامههاي عملياتي نيروهاي مسلح ايران عليه عراق به شمار میرفت؛ افزون بر پايان دادن به اشغال نظامي بخشي از حساس ترين نقاط خوزستان، به نيروهاي ارتش عراق، توان و ميل جنگياش ضربهاي قاطع و جبران ناپذير فرود آورد. (۱)
دستاوردهاي نظامي و سياسي اين نبرد، بسيار عظيم بود؛ كه به حق میتوان گفت با پايان گرفتن عمليات «بيت المقدس»، جنگ ايران و عراق به مرحله جديدي وارد شد و عراق را در وضعيت انفعالي قرار داد؛ در نتيجه، نيروهاي مسلح ايران در موضع قدرت، براي وادار كردن متجاوز به پذيرش همه شرايطش براي پايان جنگ به نبردهاي برون مرزي پرداختند.
عراق در پي اين عمليات، به درستي دريافت كه دستيابي به هدفهاي توسعه طلبانه و تجاوزكارانهاش در ايران با توسل به نيروي نظامي، تهاجم و تجاوز مسلحانه، امري ناممكن بوده و ناگزير از چشم پوشي از آن است؛ بي دليل نيست كه بيست روز پس از پايان اين عمليات، رژيم عراق تحت تاثير ضربه كمرشكني كه اين شكست به ارتشاش وارد كرده بود، با بيم از آسيب پذيري بيشتر در برابر تهاجمات گستردهتر نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران ناگزير، با عنوان كردن حسن نيت و صلح طلبياش در آستانه تشكيل كنفرانس سران كشورهاي غير متعهد، لزوم آمادگي براي نبرد با اسراييل به مناسبت اشغال جنوب لبنان، آتش بس يك طرفه اعلام كرد؛ و با عقب نشيني ناقص و حساب شدهاي از ساير مناطق اشغالي بيرون رفت؛ و «شكست خفت بارش» را در اين نبرد، به ويژه از دست دادن خرمشهر را يك عقب نشيني تاكتيكي اختياري وانمود كرد.
اين عمليات از ويژگيهاي خاصي برخوردار بود؛ كه در نبردهاي پيشين و پسين بيمانند بوده است؛ از ويژگيهاي عمليات «بيت المقدس» میتوان به آمادگي نظامي نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران در زماني كوتاه، وسعت منطقه، مدت مداومت، عمليات تهاجمي با عبور از رودخانه براي نخستين بار، تعداد زياد اسيران، شدت تلفات و خسارتهاي وارد شده به دشمن، اهميت و ارزش مناطق آزاد شده و سرانجام دستاوردهاي سياسي - نظامي - روانياش خلاصه كرد.(۲)
طرحريزي و آمادگي براي اجراي نبرد «بيت المقدس» بيدرنگ بعد از عمليات «فتح المبين»، آغاز شد و با سرعت و بي وقفه ادامه يافت؛ و حدوداً يك ماه پس از پايان عمليات «فتح المبين» به مرحله اجرا درآمد. اين فاصله زماني، يعني دو نبرد بزرگ، با توجه به فواصل زماني چندماهه پايان يك عمليات و آغاز عمليات ديگر كه معمولاً به منظور آمادگي دوباره نيروها و فراهم كردن تداركات لازم، به صورت امري اجتناب ناپذير و متداول در جنگ تحميلي در آمده بود، ضمن نشان دادن توانمندي نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران، در سرعت آمادگي براي گشايش جبهه جديد درزماني كوتاهتر از آنچه برآورد میشد، و به عنوان عامل غافلگير كننده سرنوشت ساز به كار برده میشد. انتخاب منطقه نبرد بيت المقدس با وسعتي در حدود ۶۰۰۰ كيلومتر مربع، از نظر مساحت در طول جنگ تحميلي بي مانند بود وباتوجه به مساحت مناطق آزاد شده در عملياتهاي «ثامن الائمه»، «طريق القدس» و «فتح المبين»، بايد گفت كه منطقه «بيت المقدس» بيش از چهل برابر منطقه عملياتي «ثامن الائمه» و ده برابر منطقه نبرد «طريق القدس» بوده است. عمليات ۲۶ روزه «بيت المقدس»، يكي از طولانيترين نبردها در طول جنگ تحميلي به شمار میرود. تداوم ۲۶ روزه عملياتي نيروهاي جمهوري اسلامي ايران در اجراي آفندمكرر، متقابل، تحمل دليرانه پاتكهاي سنگين و متعدد دشمن و دفع آنها نشا ن دهنده قصد قطعي و اراده استوار نيروهاي جمهوري اسلامي ايران براي پيروزي، تامين هدف ها، به ويژه، آزادسازي خرمشهر بوده است؛ كه نمونه بارزي از تلاشهاي خستگي ناپذير نيروهاي نظامي، در نبرد عليه متجاوز به شمار میرود.
هدف راهبردي (استراتژيكي) اوليه جمهوري اسلامي ايران در آغاز كار، بيرون راندن متجاوز از منطقههاي اشغالي و به شكست كشاندن راهبردش در تهاجم به خاك ايران بود. موانع مختلف و متعددي پيش روي فرماندهان نظامي بود؛ بعضي از آنها طبيعي و تعداد ديگري نيز از سوي نيروهاي ارتش عراق ايجاد شده بود. به لحاظ طبيعي، زمين منطقه به طور كلي صاف، هموار و تقريباً بدون برجستگي بود؛ كه مسطح بودن زمين، انواع حركات پياده و خودرويي را تسهيل میكرد و به جز در نخلستانهاي مجاور كارون و اروندرود و جنگلهاي مصنوعي حوالي ايستگاه راه آهن و آب تيمور در شمال شرقي، منطقه داراي ديد عالي و بدون اختفا و پوشش بود.
موانع منطقه كه در حركات و مانور يگانها، اختلال و گاهي بازدارندگي ايجاد میكنند، پارهاي طبيعي يا مصنوعي، ولي دائمي هستند مانند: رودخانههاي كارون، كرخه نور، نيسان، شط العرب، مرداب هورالعظيم و كانالهاي مصنوعي آبياري و پرورش و تكثير ماهي در شرق بصره، اما، عمليات پدافندي را تسهيل میكردند.(۴)
دستهاي ديگر از موانع طبيعي اين منطقه فصلي بودند، مانند: نهر هور شادگان در شمال آبادان وموانع ديگر منطقه كه از سوي نيروهاي عراقي به منظور پدافند در منطقه ايجاد شده بود، و طبعاً در اجراي عمليات «بيت المقدس» تاثير فراواني داشتند. نيروهاي جمهوري اسلامي ايران در تاريخ ۳/۳/۱۳۶۱ به رغم تصور دشمن كه از دروازههاي شرقي، شمالي و جنوبي در كمين شان بود، از دروازههاي غربي، درست از همان جايي كه نيروهاي عراقي به خرمشهر وارد شده بودند، شهر را آزاد و نيروهاي دشمن را درهم كوبيدند.(۵)
بدين ترتيب؛ «خرمشهر» كه پس از ۳۴ روز مقاومت در برابر دشمن، سقوط كرده بود، پس از پانصد و هفتاد و پنج روز اشغال آزاد و به طور كامل از وجود نيروهاي ارتش عراق پاكسازي شد.(۶) عملياتي با وسعت و گستردگي«بيت المقدس» هرگز نمیتوانست بدون پشتيباني- تداركاتي و مهندسي انجام گيرد. بنابراين، «پشتيباني - مهندسي جنگ جهاد»، نقش بسيار عمدهاي را در سامان دهي و خدمات رساني در اين عمليات برعهده داشت. عمليات «بيتالمقدس» در شرايطي آغاز شد، كه مسئوليت پشتيباني-مهندسي جنگ، به طور كتبي به جهادسازندگي واگذارشده بود.در توافق نامهاي كه پيش از عمليات «بيت المقدس» در تاريخ بيست و سوم فروردين ۱۳۶۱ با حضور سردار شهید محمدتقی رضوي كه در آن هنگام فرمانده پشتيباني - مهندسي جنگ جهاد بود، و برادران مهرداد ادب، آقاخاني، يك پسر، ناجيان و امان پور امضا شد، مسئوليتهاي زير برعهده جهادسازندگي قرارگرفت: ۱- مهندسي عمليات بيتالمقدس؛ ۲- تشكيل شورايي از نمايندگان سپاه، ارتش و جهادسازندگي با مسئوليت جهادسازندگي براي هدايت فعاليتهاي مهندسي در قرارگاه مركزي كربلا؛
۳- قبول مسئوليت از سوي سردار شهید محمدتقی رضوي به عنوان رييس قرارگاه مركزي كربلا.
در اين توافقنامه، هدايت و كاربرد وسايل سنگين مهندسي از سوي يك شوراي سه نفره، مركب از افسر مهندسي قرارگاه مقدم، سرگرد «جانگداز» و برادر «رضوي» از جهاد پشتيباني مناطق جنگي جنوب و برادر مهرداد از سپاه پاسداران، به برادر رضوي (شهيد سيد محمد تقي رضوي) داده شد؛ كه برادر رضوي در اين شورا به عنوان مسئول اجرايي و دو نفر ديگر به عنوان اعضاي ستادي در قرارگاه مشترك ارتش و جهاد (كربلا) فعاليت میكردند.
مسئولان چهار قرارگاه نصر، فتح، قدس و فجر اين گونه انتخاب شدند: الف- قرارگاه نصر، برادر جزايري از جهادسازندگي، برادر ليلي زاده از سپاه و سرگرد عميد از ارتش؛
ب- قرارگاه فتح، سرگرد مهندس طيب شعباني از ارتش، برادر سیدمحمد لالهزار از جهادسازندگي و برادر ياسيني از سپاه پاسداران؛
پ-قرارگاه قدس، برادر معيد از سپاه پاسداران، برادر سیدهاشم ساجدي از جهادسازندگي و سرگرد باقري از ارتش جمهوري اسلامي ايران.
ت- قرارگاه فجر، برادر مجید بقایی از سپاه و مهدی ورشابی از جهاد و از ارتش.
در نزديكي هر قرارگاه، سه نقطه به عنوان انبار ذخاير وسايل سنگين احداث شد؛ تا در موقع لزوم، كمبود وسايل قرارگاه را تامين كند.
وسايل سنگين مهندسي اين عمليات تا تاريخ سي و يكم فروردين سال ۱۳۶۱ در سه قرارگاه به شرح زير بود: (۷)
1- جهادسازندگي؛ نيروهاي جهاد سازندگي در مجموع ۱۲۰ دستگاه بلدوزر و لودر براي بهرهبرداري آماده كرده بودند و حدود ۲۰ دستگاه ديگر نيز پس از تعمير به نيروها سپرده شد.
۲- سپاه پاسداران انقلاب اسلامي: نيروهاي سپاه پاسداران نيز در مجموع ۱۰۰ دستگاه لودر و بلدوزر داشتند كه ۲۰ دستگاه ديگر نيز از غرب به جنوب اعزام كردند.
۳- ارتش جمهوري اسلامي ايران: ۱-۳ لشكر ۹۲ زرهي اهواز: ۱۱ دستگاه بلدوزر، ۱۰ دستگاه لودر؛
2-3 لشكر ۱۶ زرهي قزوين: ۹ دستگاه بلدوزر، ۱۵ دستگاه لودر؛
3-3 لشكر ۲۱ حمزه: ۳ دستگاه بلدوزر، ۶ دستگاه لودر؛
۴-۳ تيپ ۵۵ هوابرد: يك دستگاه بلدوزر، يك دستگاه لودر.در عمليات بيت المقدس، هشت استان كه در مجموع ده ستاد عملياتي را تشكيل میدادند، به شكل سازمان يافته در سه قرارگاه (فتح، نصر، قدس) مستقر و با برنامه ريزي كامل به فعاليت مشغول شدند.
اما در واقع داوطلباني از سراسر نقاط كشور به اين سه قرارگاه، جذب شدند كه به شكل انفرادي يا جمعي، خودشان را به جبهه رسانده بودند و جز خدمت، فكر و همتي نداشتند. نيروهاي اعزامي در اردوگاهها انواع فنون مهندسي رزمي را آموزش میديدند؛ كه مقر اين اردوگاه ها، در مراحل اوليه آموزش، در پشت جبههها ودر مراحل بعدي، در مناطق عملياتي بود؛ تا اين نيروها تحت آموزش استادكارهاي ماهر، فنون مختلف از جمله رانندگي ماشين آلات مهندسي، تعمير دستگاههاي مهندسي رزمي و ساير فنون لازم را بياموزند.(۸) پس از تقسيم نيروها در سه قرارگاه نصر، فتح و قدس و استقرار ابزار مهندسي با سازماندهي قرارگاه مركزي كربلا و فرماندهي شهيد سيدمحمد تقي رضوي اين قرارگاهها فعاليت خود را آغاز كردند.(۹)
مسئوليت فعاليتهاي مهندسي رزمي قرارگاه فتح، از آب گرفتگي اهواز تا ايستگاه حسينيه برعهده برادران جهادسازندگي استان اصفهان بود. اين قرارگاه با دو گردان پشتيباني مهندسي جنگ جهادسازندگي شهرستان نجف آباد، از سه تيپ اشرف، كربلا و امام حسين (ع) پشتيباني میكرد.(۱۰) دو گردان پشتيباني - مهندسي جنگ جهاد سازندگي استان اصفهان، ابتدا به فرماندهي سردار شهيد «مهندس احمد دادخواه» و «حسين شركت» و گردان پشتيباني - مهندسي ۲ نجفآباد به فرماندهي حاج محمود حجتي بود.
مسئوليت فعاليتهاي پشتيباني- مهندسي جنگ جهاد قرارگاه قدس از كرخه نور تا كارخانه نورد اهواز برعهده برادران جهاد سازندگي استان خراسان و برادران جهادگر استان تهران بود.
مسئوليت فعاليتهاي پشتيباني - مهندسي جنگ جهاد قرارگاه نصر، از ايستگاه حسينيه تا خرمشهر برعهده جهادسازندگي استان فارس بود.
قرارگاه نصر نيز با سه گردان عملياتي پشتيباني- مهندسي جنگ جهاد فعاليتش را آغاز كرد. استانهاي ديگر جز اصفهان، خراسان و تهران به قرارگاه نصر معرفي میشدند. از آن جمله: استان مركزي، سمنان، خوزستان، بوشهر و شهرستان قم بود. همان طور كه گفته شد، جهادسازندگي استان مركزي از جمله ستادهايي بود كه در منطقه فرماندهي قرارگاه نصر، در حاشيه جنوب شرقي رودخانه كارون به فاصله كمي از جاده اهواز آبادان و درون جنگلهاي اطراف همراه يگانهاي عملياتي سپاه مستقر شده بود.
مسئوليت اين ستاد برعهده برادر محمد هادي انصاري بود؛ اين ستاد پشتيباني- مهندسي جنگ جهاد از يك گروهان، كه اكيپ مكانيك سنگين، يك اكيپ لودر و بلدوزر كه در جنگ ۸۳ نفر با ۱۹ ماشين سنگين و سبك مهندسي رزمي و تداركاتي كارش را آغاز كرد، مهندسي ستاد برعهده حجت عباسي از برادران جهادگر اين استان بود.(۱۱) بنابه گفته مهندس پورسراج(۱۲) يكي از فرماندهان پشتيباني - مهندسي جنگ جهاد، هر لشكر از نيروهاي نظامي داراي يك واحد مهندسي بود؛ ولي به دليل ضعف واحد مهندسي نيروهاي نظامي، انجام وظايف واحد مهندسي در جنگ به جهاد سازندگي محول شده بود. از جمله مهمترين كارهاي واحد مهندسي در جنگ ساخت خاکریز بود:
وقتي نيروهاي رزمي عمليات انجام میدادند و منطقه جديدي را آزاد میكردند براي حفظ منطقه آزاد شده بايد در منطقه استتار ميكردند. بنابراين، نيروهاي جهادي با گردانهاي مهندسي و با دستههاي خاكريززني كه عبارت بودند از: لودر و بولدوزر، آمبولانس، ماشينهاي سوخت رساني و ماشينهاي تداركاتي، احداث خاكريز را آغاز میكردند، كه طول و عرض آن به استقرار نيروهاي رزمي بستگي داشت و ارتفاع آن در حدود ۳ تا ۴ متر بود. در كنار اين خاكريزها جادهاي براي عبور و مرور خودروها و امكانات نيروهاي رزمي احداث میشد و بعضاً خاكريز دوجداره بود.باتوجه مقاومت شديد و سرسختانه نيروهاي عراقي در منطقه شلمچه كه يك جبهه مهم محسوب میشد، نيروهاي جمهوري اسلامي تلاش میكردند؛ تا از طريق تسخير جاده شلمچه و خرمشهر به خرمشهر وارد شوند. نيروهاي جهادي براي پشتيباني از نيروهاي نظامي با احداث خاكريز، سنگر سازي، جاده سازي، در همين منطقه ورود نيروهاي نظامي جمهوري اسلامي ايران و شكست عراق را در اين محور تسهيل كردند.(۱۳) از ديگر فعاليتهاي پشتيباني مهندسي جنگ جهاد در اين عمليات، بسيج و اعزام هزار دستگاه كمپرسي از سراسر كشور بود؛ نقش تعيين كنندهاي را در عمليات بيت المقدس ايفا كردند.آمار فعاليتهاي نيروهاي پشتيباني مهندسي جنگ جهاد در اين عمليات، به شرح زير است: (۱۴)
احداث هفتصد و نود كيلومتر جاده؛
احداث پانصد و پنجاه و هفت كيلومتر خاكريز؛
احداث هفت دهنه پل بزرگ بر روي رودخانه كارون، كرخه نور، باتلاق نون و تعداد زيادي پل آب رو؛
احداث و راه اندازي ۲ سايت موشك انداز، به همراه تمام استحكامات مورد نياز؛
احداث ۴ پد (باند) هلي كوپتر؛
احداث ۴ هزار و ۶۳۵ مورد سنگر نفرات، ماشين آلات و تجهيزات نظامي و رزمي؛
احداث و راه اندازي ۱۵ پاسگاه عملياتي و تاكتيكي به همراه تمام سنگرها و استحكامات مورد نياز نيروهاي مستقر در اين پايگاه ها؛
احداث ۵ مقر توپخانه به همراه سنگرهاي متعدد، سكوهاي استقرار توپ و... ساير استحكامات مورد نياز رزمندگان؛
احداث و بهره برداري از ۵ باب حمام مجهز صحرايي؛
احداث و راه اندازي ۱۴ واحد اورژانس صحرايي؛
احداث و بهره برداري از ۴ حلقه چاه عميق و نيمه عميق به منظور تامين آب مورد نياز رزمندگان مستقر در مناطق عملياتي جنوب كشور.
عمليات بيت المقدس بازتابهاي مختلفي درداخل و خارج كشور داشت؛ بن بست نظامي حاكم بر جنگ كه ناشي از ناتواني نظامي دو كشور ايران و عراق در تغيير موازنه سياسي نظامي بود، به شكل گيري و تقويت اين نظريه منجر شد؛ كه دو طرف درگير با بهره گيري از قدرت نظامي، توانايي تغيير اوضاع را به سود خود نداشتند؛ با شكل گيري عملياتهاي آزادسازي مناطق اشغالي و سرانجام فتح خرمشهر، بار ديگر جنگ ايران و عراق در كانون توجه جهانيان قرار گرفت.(۱۵)
روزنامه گاردين چاپ انگليس، اين پيروزي را نقطه عطفي در جنگ ميان دو كشور دانست. (۱۶) روزنامه فاين نشنال تايمز نيز نوشت: (۱۷)«خرمشهر به منزله كليد پيروزي جنگ است و خرمشهر تنها سمبل واقعي پيروزي عراق و سمبل مقاومت سرسختانه نيروهاي ايران است.» همچنين، يك ديپلمات غربي در بغداد گفت: (۱۸)«خرمشهر يك جايزه بزرگ است كه اگر ايرانيها آن را پس بگيرند، عراقيها كليد بصره را به ايران خواهند داد» خبرگزاري آسوشيتدپرس سقوط خرمشهر را شكستي بزرگ و توهين آميز و واقعي براي دولت صدام در جنگ ارزيابي كرد؛ (۱۹) راديو لندن نيز به نقل از كارشناسان نظامي، پيروزي در خرمشهر را به عنوان يكي از بزرگترين پيروزيهاي ايران برشمرد.(۲۰) در ساير تحليلهايي كه درباره آثار ناشي از شكست عراق در عمليات بيت المقدس مطرح میشد، به موضوعاتي همچون «تحقير ارتش عراق»، «از دست دادن مهم ترين، بزرگ ترين انگيزه عراقي ها»درتيررس قرارگرفتن مناطق نفت خيز عراق و توانايي ايران براي پيش روي به مرز و داخل خاك عراق اشاره شده است.(۲۱)
درباره ريشه يابي علل برتري نظامي ايران بر عراق و دستيابي شان به پيروزيهاي درخشان، روزنامه لس آنجلس تايمز نوشت: (۲۲)
«استراتژي نظامي ايران بر عراق برتري داشت و ايرانيان حملات خود را با نيروي زياد بر صفوف عراقيها در خوزستان وارد آورده اند. افزون بر آن، ايرانيان داراي ايثار، از خودگذشتگي و ميل به شهادت بوده و با شوقي انقلابي براي آزادي سرزمين هايشان میجنگند؛ در مقابل، سربازان عراقي، اعتماد به نفس شان را از آغاز جنگ از دست دادهاند.(۲۳)
در نخستين بررسيها ريشهيابي علل رسيدن به پيروزي سريع بيش از هر عامل ديگري مورد توجه قرار گرفت، موقعيت جديد نظامي ايران و برترياش در مقابل هر وضعيت نامطلوب عراق بود. بي گمان، نتايج ناشي از اين وضعيت سياسي، در داخل عراق و در سطح منطقه، بازتابي گسترده داشت. روزنامه الاهرام چاپ مصر به نقل از كارشناسان نظامي، در مورد موقعيت عراق در جهان عرب و تاثير رخدادهاي جنگ بر منطقه نوشت: (۲۴)«عراق در دروازه شرقي جهان عرب قرار دارد، و نتايج آنچه در آن منطقه روي میدهد، با سرعتي سرسام آور در سراسر منطقه عربي منعكس خواهد شد.»
خبرگزاري آسوشيتدپرس در منامه نيز با بررسي تاثيرات آزادي خرمشهر بر وضعيت سياسي عراق و منطقه گزارش داد: (۲۵)
«سقوط اين شهر(خرمشهر) به دست ايراني ها، به هم ريختن رژيم صدام حسين و بروز مشكلاتي در ساير نقاط خليج فارس را سبب خواهد شد؛ اين مساله اخيراً به نحو گستردهاي در مجلات عربستان منعكس شده است. فتح خرمشهر افزايش توان نظامي جمهوري اسلامي ايران را باعث شد و رژيم عراق در موضعي انفعالي قرار گرفت.
منابع و مأخذ
1- عمليات بيت المقدس و آزادسازي خرمشهر، هيأت معارف جنگ شهيد سپهبد علي صياد شيرازي، (مقدمه) ص ۹.
2- همان، صص۳۲-۱۰.
3- سيري در جنگ ايران و عراق، ج۱ خونين شهر تا خرمشهر،ص۱۱۲.
4- همان، صص ۱۵۲-۱۱۳.
5- خرمشهر جاودانه مديريت ايثارگران وزرات جهاد كشاورزي مركز حفظ آثار و نشر ارزشهاي دفاع مقدس، صص ۶۰-۵۹.
6- همان، صص۶۵-۶۴.
7- همان، صص ۶۸-۶۷.
8- ره يافتگان (يادواره سرداران شهيد جهادسازندگي) ستاد مركزي پشتيباني و مهندسي جنگ جهاد سازندگي، دهمين سالگرد هفته دفاع مقدس، ص ۳۷.
9- خرمشهر جاودانه، مديريت ايثارگران وزارت جهاد كشاورزي مركز حفظ آثار و نشر ارزشهاي دفاع مقدس، صص ۷۵-۷۴.
10- همان، صص ۱۲۳-۷۹.
11- عمليات بيتالمقدس آزادي خرمشهر (طراحي، اجرا، نتايج، بازتاب، واكنش ها) مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، ص ۱۳۲.
12- مهندس پور سراج، يكي از فرماندهان پشتيباني مهندسي جنگ جهاد.
13- همان.
14- شناسنامه عملياتهاي دفاع مقدس، اداره كل روابط عمومي وزارت جهاد كشاورزي، مركز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس، ص ۷.
15- خبرگزاري جمهوري اسلامي گزارشهاي ويژه ۱۰/۲/۱۳۶۱.
16- خبرگزاري جمهوري اسلامي گزارشهاي ويژه۲۴/۲/۱۳۶۱ به نقل از راديو صداي ايران ۲۳/۲/۱۳۶۱.
17- خبرگزاري جمهوري اسلامي گزارشهاي ويژه۳۱/۲/۱۳۶۱ به نقل از روزنامه فرانسوي فرانس سوار.
18- خبرگزاري جمهوري اسلامي «گزارشهاي ويژه» ۳/۳/۱۳۶۱ به نقل از آسوشيتدپرس بيروت ۲/۳/۱۳۶۱.
19- خبرگزاري جمهوري اسلامي «گزارشهاي ويژه»۴/۳/۱۳۶۱ به نقل از راديو لندن ۳/۳/۱۳۶۱.
20- خبرگزاري جمهوري اسلامي «گزارشهاي ويژه» ۴/۳/۱۳۶۱به نقل از راديو لندن.
21- خبرگزاري جمهوري اسلامي «گزارشهاي ويژه» ۱۳/۲/۱۳۶۱ به نقل از راديو لندن.
22- خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران «گزارشهاي ويژه» ۲۷/۲/۱۳۶۱.
23- خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران «گزارشهاي ويژه» ۲۳/۲/۱۳۶۱.
24- خبرگزاري جمهوري اسلامي «گزارشهاي ويژه» ۲۳/۱۲/۱۳۶۱.
------------------
نویسنده: جمشید معظمی