نشست دورهمی جوانان کانون سنگرسازان بی سنگر مرکز روز شنبه 10 اردیبهشت ماه در محل مرکز فرهنگی کانون سنگرسازان بی سنگر برگزار شد.
در این ضیافت صمیمی که به همت دفتر ترویج فرهنگ جهادی کانون و با حضور حدود 80 نفر از جوانان و برخی پیشکسوتان مرتبط با کانون برگزار شد، ابتدا نماز جماعت مغرب و عشاء به امامت حجت الاسلام و المسلمین رضایی نیا برگزار شد.
محمد صدوری مدیر عامل کانون در سخنان کوتاهی ضمن خیر مقدم به حضار به ویژه جوانان، به معرفی کانون و هدف از تشکیل این جلسه پرداخت.
در ادامه حجت الاسلام رضایی نیا از پیشکسوتان جهاد سازندگی به بیان نکاتی اخلاقی پرداختند و سپس حاضران در این دورهمی از فیض روایتگری حاج محمد حیدری دلگرم با محوریت جهاد تبیین و خاطراتی از شهید شاخص راهیان نور سال جهاد شهید حاج عباس پورش همدانی بهره مند شدند.
جواد فرحزادی مسئول کتابخانه و دفتر ترویج فرهنگ جهادی کانون سخنران بعدی ضیافت بود که در ادامه مباحث مطرح شده توسط پیشکسوتان، به طور اجمالی به تشریح رویکرد جدید کانون در خصوص جوانگرایی و بیان سابقه و هدف از تشکیل این دفتر و اقدامات انجام گرفته در مدت حدود 1 ساله پرداخت. دعوت از جوانان حاضر در جلسه برای تداوم ارتباطات از دیگر سخنان فرحزادی بود و در مورد چگونگی فعالیت ها و ماموریت های دفتر در آینده و تقویت رویکرد جدید کانون از جوانان و پیشکسوت حاضر در جلسه تقاضای پیشنهاد و ارائه ایده و نقد کرد.
سخنرانی صفرپور و صمدی نژاد از اعضای هیئت مدیره کانون مرکز و همچنین دکتر ترشیزی از جوانان با سابقه مرتبط با کانون و برخی دیگر از عزیزان حاضر در جلسه به بیان دیدگاه ها و نظرات خود پرداختند. اهم این مباحث عبارت بود از:
تاکید بر تداوم ماهانه یا دو ماهه این جلسات
تاکید بر موضوع محور شدن و هدفمند شدن جلسات برای رسیدن به خروجی
تاکید بر استفاده از فرصت فراهم شده
تاکید بر لزوم ارتباط دو نسل قدیم و جدید برای پیشبرد اهداف انقلاب و تحقق بیانیه گام دوم رهبر انقلاب و ادای وظیفه جهاد تبیین
تاکید بر تقویت رویکردهای مردمی در ارتباط با دولت
تاکید بر حفظ ارتباطات چهره به چهره با آحاد مردم.

کانون سنگرسازان بی سنگر با صدور پیام ذیل ارتحال جانباز جهادگر نادر طالب زاده را تسلیت گفت.

در جلسه ای با حضور سردار ادیبی دبیر ستاد مرکزی راهیان نور و مسئول یادمان و رسانه ی این ستاد در مورخه دوشنبه ۴۰۱/۱/۲۲ مقرر شد همزمان با سالگرد شهادت سردار جهادگر شهید حاج عباس پورش همدانی مراسمی در یادمان شهدای جهادگر بوالحسن برگزار گردد.
در این جلسه که با حضور آقایان دلگرم و روحی از کانون همدان، معاون فرهنگی کانون سنگر سازان بی سنگر ، معاون فرهنگی اداره کل ایثارگران، مسئول دفتر ترویج فرهنگ جهادی کانون و مسئول راهیان نور اداره کل ایثارگران برگزار شد؛ پیرامون برگزاری مراسم راهیان نور در یادمان بوالحسن در شمالغرب همزمان با سالروز شهادت جهادگر شهید حاج عباس پورش همدانی تبادل نظر و هماهنگی های لازم صورت پذیرفت.
دبیر ستاد مرکزی راهیان اظهار امید واری کرد که مراسم مذکور به نحوشایسته برگزار گردد و آمادگی این ستاد برای همکاری کامل در این خصوص را اعلام کرد.
سردار ادیبی سپس با هماهنگ نمودن بخش های مرتبط با موضوع در ستاد و مجریان برنامه، از آنان خواست تا با هماهنگی کامل با کانون سنگر سازان بی سنگر زمینه اجرای هر چه با شکوه تر این مراسم را به وجود آورند.
در این جلسه در خصوص فعالیت های کانون سنگر سازان در ارتباط با حرکت های فرهنگی پویا و اثر گذار و تبیین کننده نقش جهاد در جنگ و بازشناسی و ترویج فرهنگ جهادی نیز بحث و تبادل نظر گردید.
لازم به ذکر است سردار جهادگر شهید حاج عباس پورش همدانی در سال 1401 به عنوان شهید شاخص راهیان نور معرفی گردیده است.

یکصد و دومین شماره نشریه سنگرسازان بی سنگر منتشر شد 

نشریه سنگرسازان بی سنگر به ایستگاه یکصد و دوم رسید.

 در این شماره می خوانید:

* داستان ایستادگی
* جهاد تبیین؛ تبیین جهاد
* سواد رسانه ای؛ لازمه جهاد تبیین
* کانون و راهی که باید برویم
* بیانیه گام دوم، خط مشی تحول کانون سنگرسازان بی سنگر

دانلود رایگان این شماره از نشربه 

رونمایی از 7 مجلد در حوزه پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد استان فارس

به گزارش سایت سنگرسازان بی سنگر به نقل از کانون سنگرسازان بی سنگر استان فارس، همزمان با مراسم بزرگداشت سالروز شهادت سردار جهادگر شهید حاج خلیل پرویزی، از 7 جلد کتاب در حوزه پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد استان فارس در 27 بهمن ماه 1400 رونمایی شد.

در این مراسم که به میزبانی کانون سنگرسازان بی سنگر استان فارس برگزار گردید، علاوه بر خانواده و همرزمان شهید پرویزی، مدیر کل حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان فارس، رییس سازمان، مسئول حوزه نمایندگی ولی فقیه و معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان جهاد کشاورزی استان نیز حضور داشتند.

شروع مراسم با تلاوت قرآن، سخنرانی و خیر مقدم گویی به حاضران توسط محمد صبور، مدیرعامل کانون سنگرسازان بی سنگر استان فارس انجام شد و حجت الاسلام قائمی مسئول نمایندگی ولی فقیه در سازمان جهاد کشاورزی استان و سردار کوشکی مدیر کل حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان فارس از دیگر بخش های این مراسم بود. سخنرانی دکتر دهقانپور رییس سازمان جهاد کشاورزی استان فارس نیز بخش پایانی این برنامه بود.

بنابر این گزارش، 7 جلد کتابی که در این جلسه رونمایی شد، عبارتند از:
1. کتاب دلاوران گمنام
گردآورنده: علی‌محمد اصغری
شامل دو جلد در مجموع بیش از 1500 صفحه
حاصل مطالعه و فیش برداری 72عنوان کتاب، 90 مصاحبه و 16000 سند از فعالیت بخشهای مختلف پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد فارس در استان و در مناطق عملیاتی

2. کتاب سنگرسازان بی سنگر
چکیده کتاب دلاوران گمنام
گردآورنده: علی‌محمد اصغری
220 صفحه خلاصه شده کتاب دلاوران گمنام برای مخاطبان عام که به طور خلاصه قصد آشنایی با فعالیتهای پ م ج ج فارس در دفاع مقدس دارند

3. کتاب حاج خلیل
گردآورنده: محمدرضا حسینی
200 صفحه زندگینامه سردار شهید حاج خلیل پرویزی؛ شامل حدود 30 خاطره کوتاه و بلند از خانواده و همرزمان شهید که به صورت خاطره- داستان بازنویسی شده اند

4. کتاب هاتفان بی هیاهو
(کتاب برتر حوزه تاریخ شفاهی کشور)
گردآورنده: فاطمه رعیت نژاد
4 جلد کتاب مجموعاً بیش از 1000 صفحه تاریخ شفاهی آقای سیدمهدی عاشوری از فرماندهان پ م ج ج فارس
جلد اول و دوم در ماه های گذشته و جلد سوم و چهارم این کتاب در این مراسم رونمایی شد

5. کتاب سرمه بیداری
گردآورنده: سمیه سروش‌نژاد
شامل 200 صفحه تاریخ شفاهی آقای محسن دباغ‌منش از فرماندهان پ م ج ج فارس

6. کتاب خاکیان خاکریز
گردآورنده: سمیه سروش‌نژاد
شامل 200صفحه تاریخ شفاهی آقای فرهاد گرمنجانی از فرماندهان پ م ج ج فارس

7. مجلد «برگی از حماسه جهاد»
مجموعه مقالاتی از پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد سازندگی استان فارس
شامل 42 مقاله راجع به شهدا، یگانها و مداخل فرهنگی پ م ج ج فارس
به نویسندگی:
سیده زهرا میرشفیعیان، اسماء میرشکاری فرد، مهدی منزوی، علی محمد اصغری، محمدرضا حسینی، حمیدرضا پورصادقی، علی‌ضامن راحمی

✳️ یکصد و یکمین شماره نشریه «سنگرسازان بی سنگر» منتشر شد.

نشریه سنگرسازان بی سنگر به یکصدمین شماره رسید.

پل خیبر که با الهام از نام عملیات نام‌گذاری شد طولانی‌ترین پل شناور نظامی جهان با مواد جدید و پایدار در مقابل بمباران بود.

خبرگزاری فرانسه در سوم فروردین 1363 اعلام کرد: «به گفته مسئولان دولتی امریکا، دست یازیدن به پل قایقی با چنین طولی در تاریخ نظامی مدرن بی‌سابقه است.» از این خبر معلوم می‌شود آن‌ها هنوز نفهمیده بودند کیفیت ساخت پل خیبر قایقی نیست.

عملیات خیبر؛ نام عملیاتی است که برای گریز از بن بست حاکم شده در مسیر جنگ، پس از بررسی‏های چند جبهه مهم در سراسر منطقه مرزی و نیز شناسایی‏های لازم انجام شد. این عملیات با هدف تصرف بصره در تاریخ 3 اسفند 1362 با رمز «یا رسول الله(ص)» در دو منطقه مستقل هورالهویزه و زید انجام شد. در این نوشتار به بیان کلیاتی در مورد عملیات خیبر پرداخته شده‏است.

پس از اجرای عملیات‏های «رمضان»، «والفجر مقدماتی» و «والفجر 1» و نتایج نامطلوب نظامی در آنها، دو بحث اساسی ضرورت تغییر در تاکتیک‏های عملیاتی و انتخاب منطقه ی جدید را فراروی فرماندهان در صحنه جنگ قرار داد تا به واسطه ی آنها واحدهای نظامی خود با ارزیابی توانایی‏های شان و نیز برطرف کردن ضعف هایش، بر قوای متجاوز عراقی غلبه کنند.

ارتش دشمن پس از شکست سنگین در «عملیات بیت المقدس» که منجر به آزادی خرمشهر شد، توانسته بود با کمک‏های تجهیزاتی و مالی کشورهای غربی و عربی منطقه به بازسازی و توسعه سازمان رزم و ایجاد تغییرات اساسی در جبهه‏های مهم و استراتژیک و نیز ایجاد استحکامات اساسی در مواضع پدافندی مبادرت ورزد و انجام هر عملیات در جبهه‏های جنوب را بسیار سخت جلوه داده و یا با پذیرش ریسک بالا از سوی رزمندگان همراه سازد.

همزمان با انجام عملیات رمضان، استفاده از آب گرفتگی هور به منظور استفاده از فضای آن، جهت غافلگیر کردن ارتش عراق، مورد توجه قرار گرفت. پس از پایان عملیات والفجر 4 فرمانده وقت سپاه به شهید علی هاشمی که در سال آخر جنگ مفقود گردید ماموریت داد تا قرارگاه نصرت را که در منطقه هورالهویزه، تشکیل شده بود بطور تمام وقت فعال نموده و بر روی این منطقه مطالعه و اطلاعات لازم را از وضعیت دشمن بدست آورد.

شناسائی‏ها و بررسی‏های انجام شده در منطقه هور، مقدمه‏ای برای پیشنهاد این منطقه جهت اجرای عملیات گسترده بود و و موجب شد تا به منظور در هم شکست بن بست نظامی جنگ، عملیات خیبر طرح ریزی و اجرا گردد. با پایان یافتن عملیات والفجر 4 در اواخر مهر ماه 1362، انجام عملیات در آبگرفتگی بزرگ هور و عبور از آن برای رسیدن به ساحل شرقی رودخانه دجله در دستور کار سپاه قرار گرفت.

برای گریز از بن بست حاکم شده در مسیر جنگ، پس از بررسی‏های چند جبهه مهم در سراسر منطقه مرزی و نیز شناسایی‏های لازم، سرانجام در تاریخ 3 اسفند 1362 عملیات خیبر با رمز «یا رسول الله(ص)» با همکاری نه لشکر و شش تیپ پیاده به اضافه سه تیپ زرهی از یگان‏های عملیاتی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و پنج لشکر از ارتش جمهوری اسلامی در دو منطقه مستقل هورالهویزه و زید با هدف تصرف بصره انجام شد.

اهداف و جغرافیای منطقه عملیات خیبر

هدف اصلی این عملیات، تصرف و تامین جاده بصره – عماره در محدوده روستاهای القرنه تا العزیر به منظور قطع ارتباط سپاه‏های سوم و چهارم ارتش بعثی عراق و استقرار در ساحل شرقی رودخانه دجله و همچنین باز کردن جبهه‏ای در شمال استان بصره عراق بود. از سوی دیگر تصرف دو جزیره نفتی مجنون شمالی و مجنون جنوبی و نیز تسلط کامل بر آبگرفتگی وسیع هورالهویزه، از اهداف دیگر این عملیات محسوب می‏گردید.

تصرف این منطقه می‏توانست اهرم لازم را برای ایران جهت گرفتن خواسته‏های خود و ختم جنگ بدست دهد. تسلط بر منطقه نفتی جزایر مجنون هم می‏توانست ضامن قرامت جنگ باشد. محدوده منطقه عملیات خیبر برای قرارگاه نجف عمدتا در فضای هورالهویزه تا جاده بصره – عماریه در خاک عراق و از طلائیه تا آبگرفتگی هور را به وسعت 1180 کیلومتر مربع شامل می‏شد.

در هورالعظیم که در جغرافیای عراق قرار دارد دو جزیره نفتی به نام مجنون با وسعت 160 کیلومتر مربع با 50 حلقه چاه نفت وجود داشت. دولت عراق با ایجاد سیل بندهایی آب این منطقه را خشک و تبدیل به جزیره کرده بود تا بتواند از آنجا نفت استخراج کند.

به هنگام اجرای عملیات خیبر، در این دو جزیره تعدادی کارگر مشغول کارهای مربوط به فعالیت‏های نفتی بوده و نیروی نظامی در آنها وجود نداشت. در مجموع این دو جزیره کمتر از 500 نفر عراقی مشغول بکار و نگهبانی بودند. در این منطقه فاصله رزمندگان اسلام تا خطوط اصلی دشمن حدود 40 کیلومتر بود. بین خط اول خودی تا خط اول دشمن که در آن سوی هور قرار داشت یک منطقه آبگرفتگی وسیع وجود داشت.

شهرهایی که در نزدیکی هور قرار دارند از سمت ایران بستان در شمال هور، سوسنگرد و هویزه در شرق هور و از سمت عراق، المشرح در شمال غرب، الکحلا، قلعه صالح و هورالعزیر در غرب و القرنه در جنوب غربی می‏باشند. قرار داشتن این منطقه بین این دو استان البصره و العماره عراق ارزش این منطقه را برای عملیات بالا برده بود، همچنین چون در بعضی از نقاط فاصله جاده اتوبان بصره – عماره با هور به 2 کیلومتر می‏رسید دست یافتن به این جاده و نیز رفتن به این دو استان اسان می‏شد. این در حالی است که خطوط برق، تلفن و خط لوله نفتی بازرگان که مقدار زیادی از نفت صادراتی عراق را به بند فاو انتقال می‏داد از همین باریکه عبور می‏کرد.

با توجه به اینکه منطقه عملیاتی در خاک دشمن واقع بود کنترل آب (از حیث افزایش یا کاهش میزان و مسیر آب) در اختیار ارتش بعثی عراق قرار داشت. بیش از 85 درصد مساحت هور را پوشش‏های گیاهی به نام چولان، بردی، شبلان و گاله در برگرفته بود. در چنین منطقه‏ای اجرای عملیات و مهمتر از آن تثبیت و پشتیبانی منطقه به دلیل آب گرفتگی بخش وسیعی از منطقه بسیار سخت، و در نتیجه غیرقابل باور بود.

وضعیت توانمندی‏های ارتش عراق در آستانه عملیات خیبر

قدرت دفاعی ارتش متجاوز عراق در آستانه انجام عملیات خیبر ارتقاء و افزایش یافته بود. دولت عراق با تکیه بر چند عامل، ساختار نظامی و توانایی‏های ارتش بعثی عراق را تغییر داده بود. ارتش بعثی به منظور افزایش قدرت مقاومت نیروهای در خط مقدم، زمین جبهه‏های فعال را با کمک اقدامات مهندسی و ایجاد موانع مصنوعی همچون میادین مین گسترده و محافظت آنها با رده‏های متعدد سیم‏های خاردار، به صورت وسیعی مسلح کرد و توانست خطوط دفاعی بسیار مستحکم و متعددی را ایجاد نماید.

همچنین در ساختار سازمان رزمی تغییراتی ایجاد نموده و به توسعه کمّی و کیفی آن همت گماشته بود. با این برنامه، رژیم صدام استعداد یگان‏های ارتش بعثی را از 15 لشکر به حدود 30 لشکر افزایش داد. از سوی دیگر با کیفیت بخشیدن به سلاح‏ها و جنگ افزارهای نیروهای مسلح، قدرت رزمی آنها را افزایش داد.

ارتش بعثی عراق در این دوره توانست با دریافت انواع هواپیماها، تانک‏ها، زره پوش‏ها، موشک‏ها و جنگ افزارهای پیشرفته از کشورهایی مانند شوروی، فرانسه، چین و برخی دیگر از کشورهای اروپایی قدرت رزمی خود را افزایش داده و از توانمندی دفاعی و قدرت آتش بیشتری برخوردار گردد.

در چنین شرایطی و قبل از انجام عملیات خیبر، ارتش بعثی عراق با کمک برخی از کشورهای اروپایی مثل آلمان خود را به برخی از سلاح‏های شیمیایی مانند گازهای خردل مجهز نمود و از شروع عملیات خیبر بکارگیری گازهای سمی را در جبهه‏های جنگ آغاز نمود.

آمریکا اطلاعات جامعی درباره عملیات خیبر در اختیار ارتش عراق قرار داد. وفیق السامرایی می‏گوید: آمریکایی‏ها تشخیص داده بودند که حدود 500 قایق تندرو در کرانه شرقی هورالهویزه وجود دارد، به ما اطلاع دادند و این حمله مقاله شد. ما اطلاعات جامعی درباره روز حمله، ساعت مشخص آن و محورهای حمله در اختیار داشتیم. به نظر می‏رسد که این ادعا صحیح نیست زیرا به جز در محور طلائیه که ارتش عراق استحکامات فراوانی در آن ایجاد کرد، در محور هور اقدامات قابل توجهی انجام نداد.

دلایل انتخاب منطقه هورالعظیم برای عملیات

پس از فتح خرمشهر و عقب نشینی سراسر ارتش عراق، دشمن برای دستیابی به پدافند مطمئن تدابیری به کار بست؛ به گونه‏ای که در مناطق کوهستانی، ارتفاعات مرزی را همچنان در اشغال خود نگه داشت؛ و در مناطق پست، با به کارگیری موانع مصنوعی موقعیت خود را تحکیم بخشید.

در عین حال، دشمن از موانع طبیعی به منظور ایجاد اطمینان بیشتر بهره می‏گرفت. در این میان، رودخانه عریض اروند و منطقه وسیع هورالعظیم از نگرانی دشمن نسبت به تهاجم قوی ایران کاسته بود. این موضوع در منطقه هورالعظیم بیشتر مشهود بود، به طوری که دشمن هیچ گونه مانعی را برای ایجاد پدافند در غرب این منطقه در نظر نگرفته بود. عراق هرگز نمی پنداشت آب گرفتگی وسیع هورالعظیم برای نیروهای پیاده ایران قابل عبور باشد؛ و نیز گمان نمی کرد قوای مسلح ایران تلاش اصلی خود را در این منطقه قرار دهند.

منطقه هور با توجه به تجارب به دست آمده از عملیات رمضان تا والفجر 4 و با در نظر گرفتن توان خودی و دشمن، و نیز نقش زمین و تاثیرگذاری آن، انتخاب شد. راکد بودن نسبی آب هور و وسعت بیش از اندازه آن، که طبعاً منجر به طولانی شدن عقبه‏های نیروهای خودی می‏شد و نیز فقدان زمین مناسب جهت قدرتمندی و قابلیت‏های نیروهای خود (پس از عملیات رمضان تا قبل از خیبر) از جمله شرایط و عواملی بود که موجب می‏شد دشمن تصور عملیات گسترده را از طرف هور نداشته باشد و همین تصور باعث گردید که عراق، از جزایر مجنون شمالی و جنوبی و شرقی و دجله تنها با چند گردان پدافند نماید.

در این میان، اجرای عملیات والفجر مقدماتی در منطقه شمال هور، به رغم نتایج غیر مطلوب آن، نتیجه‏ای بزرگ – هر چند غیر مستقیم – بر جای گذارد. عملیات در منطقه چزابه، شناسایی موقعیت ضعیف دشمن در منطقه هور را در پی داشت. فرماندهان سپاه پاسداران که به مناسبت عملیات والفجر مقدماتی در آن منطقه حضور یافته بودند، با مشاهده نقاط ضعف دشمن، سریعا به طراحی عملیات خیبر پرداختند فرماندهان سپاه پاسداران در طراحی عملیات خیبر با استفاده از تجربه حاصل از عملیات والفجر مقدماتی، ضریب امنیت را شدت بخشیده و رعایت حفاظت اطلاعات را اصل قرار دادند. مضافاً به اینکه دو نکته مهم دیگر در دستور کار قرار گرفت.

نکته اول، فعالیت‏های شناسایی بود که با توجه به رعایت اصل حفاظت، به نیروهای بومی سپاه خوزستان واگذار شد. نکته دوم، تغییر در سازمان رزم سپاه پاسداران و ایجاد قابلیت عملیات آبی – خاکی بود که باید محقق میشد، بر همین اساس، یگان دریایی سپاه (قرارگاه نوح) تشکیل شد. در عین حال، برای جلوگیری از هوشیاری دشمن، قرارگاه دریایی سپاه در بوشهر فعال گردید تا به این وسیله تلاش جدید به منظور افزایش فعالیت در خیلج فارس تلقی گردد.

با وجود این، منطقه به دلیل موقعیت راهبردی اهمیت زیادی برای ایران و عراق داشت و به همین خاطر از سوی ایران برای اجرای عملیات انتخاب شد. در عین حال موضوع مهم دیگر رعایت اصل غافلگیری دشمن بود. عراق پس از سلسله عملیات‏های آزادسازی (ثامن الائمه، فتح المبین، طریق القدس و بیت المقدس) استحکامات زیادی در روبروی نیروهای ایران ایجاد کرده بود.

بنابراین اصول استراتژی نظامی و طرح ریزی عملیات، چنین اقتضا می‏کرد که برای انجام عملیات، منطقه‏ای در نظر گرفته شود که اولا دشمن تصور انجام عملیات در آن منطقه را نداشته باشد، ثانیا با توجه به ضعف دشمن در مواجهه با عملیات‏های آبی – خاکی این امکان وجود داشته باشد که در صورت توفق رزمندگان، معادله نظامی به نفع ایران رقم بخورد . منطقه هور با توجه به ویژگی‏های طبیعی اش امتیازاتی مانند ناتوانی (احتمالی) دشمن در عملیات آبی – خاکی و عدم توانایی ارتش بعثی در انطباق سریع با موقعیت جدید؛ غفلت دشمن از امکان انجام عملیات در منطقه و عدم آمادگی برای استفاده مفید و موثر از توانایی‏های خود و به کارگیری زرهی و متعاقب آن سرعت عمل رزمندگان در انجام مانور و دستیابی به اهداف؛ بکر بودن منطقه و مهم تر از آن پرهیز از امکان تک جبهه‏ای از سوی دشمن و سرعت عمل در حمله به جناحین دشمن و تسلط بر آن را برای ایران به همراه داشت.

شناسایی منطقه هور

هورالهویزه دارای وسعتی بیش از 3 هزار کیلومتر مربع بود. مهمترین مسئله برای رسیدن یگان‏های عملیاتی به جاده بصره – عماره، چگونگی عبور آنها از آبگرفتگی هور و چگونگی تدارک آنها پس از تصرف منطقه شرق دجله بود. بنابراین علاوه بر اهمیت میزان استعداد یگان‏های ارتش عراق در منطقه مورد نظر برای عملیات، آشنایی و تسلط بر هور به منظور یافتن راهکارهایی برای عبور ده‏ها هزار نیروی رزمی از آن، بسیار مهم تلقی می‏شد.

با مطالعات صورت گرفته مشخص گردید که هور دارای ویژگی‏های مخصوص به خود و برخوردار است از انواع پوشش گیاهی و دارای عمق متفاوت آب است. پوشش گیاهی هور از ساحل تا عمق 5/1 متر را گیاهاین به نان چولان تشکیل می‏دهد. وقتی عمق آب بیشتر می‏شود گیاهی نرم به نام بردی می‏روید. در جایی که آب دارای عمق بیشتری است نیزارها پدیدار می‏شوند که ارتفاع آنها تا 5 متر هم می‏رسد و بسیار به هم فشرده هستند.

هور یک منطقه وسیعی از نیزارهایی بود که دارای عمق‏های متفاوتی بود از نیم متر شروع و تا 3 و 5 متر هم می‏رسید. تردد از بین نیزارها فقط با قایق‏های باریک درازی که با پارو حرکت می‏کرد امکان پذیر بود. در بین این نیزارها آبراه‏هایی به عرض 5/1 تا 2 متر ایجاد شده بود. هوای آن مرطوب و خفقان آور و دارای ریشه‏هایی با نیش‏هایی بلند بود.

مردم محلی در این فضا بر روی نیزارها خانه‏هایی را جهت زندگی احداث کرده و از طریق ماهیگیری و با تکیه بر بلم‏ها زندگی خود را می‏گذراندند. برای آماده سازی عملیات خیبر حدود 300 ماموریت شناسایی در هور و حدود 100 ماموریت شناسایی در خشکی و در مناطق چزابه، طلائیه و زید انجام گرفت. این شناسایی‏ها عمدتا ظرف مدت 6 ماه انجام شد.

گروه‏های شناسایی از آبراه‏ها، معابر، سیل بندها و جزایر مجنون شمالی و جنوبی و همچنین جاده‏ها و بزرگراه‏های عراق در استان‏های عماره و بصره عکس و فیلم تهیه کردند. به منظور استفاده از بلم‏های سبک تر، قایق‏هایی از جنس فایبر گلاس طراحی و ساخته شد. ویژگی این قایق‏ها آن بود که پس از واژگون شدند، غرق نمی شد و سرنشینان آن می‏توانستند خود را نجات دهند.

برای انجام شناسایی‏های دقیق تر از منطقه نهر صوئیب و شهر القرنه و نیز جاده بصره – عماره و وضعیت رودخانه دجله یک گروه شناسایی با کمک عشایر عراقی به مدت یک هفته به داخل خاک عراق رفته و این مناطق را با دقت شناسایی کرده و عکس و کالک از آنها تهیه کردند. پس از تکمیل شناسایی‏ها و قطعه شدن عملیات، در مسیر آبراه‏ها و در تقاطع تابلوهایی به عنوان علائم راهنمایی برای عبور قایق‏ها نصب گردید.

از سوی دیگر در مسیری که قرار بود بالگردهای هوانیروز نیروها را جابجا کنند با نصب میله‏های شش متری و آویزان کردن فانون نفتی و سطل‏های قرمز رنگ بر روی آنها، جهت عبور بالگردها مشخص گردید. انتخاب فصل زمستان برای عملیات نیز به دلیل خنک بودن هوا و بالا آمدن آب هور که برای عبور قایق‏ها مناسب تر بود تا حدی از مشکلات عبور نیروها از هور کاست.

کارشناسایی هور در اوایل زمستان 1362 به مراحل نهایی خود نزدیک شد. به منظور آماده سازی ذهنی فرماندهان یگان‏های سپاه برای انجام عملیات در منطقه آبی هور، سفری به جزیره کیش در خلیج فارس برای آنها ترتیب داده شد تا با وضعیت حرکت در دریا آشنا شوند. پس از این سفر بود که آنها برای انجام عملیات در منطقه هور توجیه گردیدند.

بررسی جغرافیای هورالعظیم

منطقه‏ای که بخشی عظیمی از زمین صحنه عملیات خیبر بود، کاملا با سایر جبهه‏های دیگر که ایران تا آن زمان در آنها دست به عملیات زده بود تفاوت داشت. منطقه عملیاتی خیبر منطقه‏ای بکر در شرق دجله و داخل هورالهویزه با دو طبیعت متفاوت هور و خشکی بود که از شمال به العزیز و از جنوب به القرنه، طلائیه و زید محدود می‏گردید. آبریزهای ورودی هور از طریق چهار رودخانه (دجله، کرخه، میمه و دویرج) تامین و از طریق نهرهایی چون کسلره و .... از منطقه خارج می‏شد.

هورالعظیم با هورالهویزه منطقه نسبتاً وسیعی در غرب خوزستان است. هور به زبان عربی به معنی باتلاق یا مرداب است و به این دلیل که هور در مرز ایران و عراق واقع شده از اهمیت خاصی برخوردار است. وسعت طولی هور معادل یک صد کیلومتر و عرضی آن معادل سی و پنج کیلومتر می‏باشد.

در هور نسبت دید و تیر به نوع گیاهی که در آن منطقه می‏روید بستگی داشت. اما به طور کلی امکان رصد کردن فعالیت نیروهای مقابل به علت روییدنی‏ها و پوشش بسیار مناسب منطقه، عمدتا از طریق برج (دکل)های دیده‏بانی، یا نیروهای گشتی رزمی و ایجاد سنگرهای کمین و نیز عکس‏برداری‏های هوایی انجام می‏گرفت.

البته دید و تیر در زمین‏های شمال و غرب هور به علت نبودن عارضه مناسب و در زمین‏های جنوب هور به خاطر وجود سده‏ها، محدود و در غرب نیز علاوه بر سده‏ها، وجود روستاها و کانال‏های مشروع، محدودتر بود. این محدودیت‏ها، فعالیت را برای نیروی خودی که اتکاء به نیروهای پیاده – جهت تعیین معبر به سمت مواضع دشمن – داشتند، راحت تر می‏کرد و بر عکس چون راه کارهای دشمن متکی به نیروهای زرهی بود، عملا مانع جدی برای عراقی‏ها محسوب می‏شد.

وسعت

وسعت هور از 2250 کیلومتر مربع در فصول کم آب تا 3100 کیلومتر مربع در فصول پر آب متغیر است، تغییرات وسعت هور، تابع تغییرات فصلی آب و هوا و توالی خشکسالی‏ها و ترسالی‏ها است. به علاوه توپوگرافی و شیب زمین و کنترل مصنوعی مقدار ورودی و خروجی آب در تغییرات سطح هور موثر است. تغییرات وسعت هورالعظیم هم در کم و کیف مواضع پدافندی و هم در محور اجرای عملیات‏های تهاجمی و نحوه مانور رزمندگان و نیروهای عراقی قابل ارزیابی بوده است.

توپوگرافی

هورالهویزه از رودخانه‏های «دجله»، «کرخه» و «میمه» تغذیه می‏شود، و عمق آن نیز از شمال به جنوب، کاهش پیدا می‏کند. از آن جا که «هورالعظیم» قسمتی از دریای کم عمق خلیج فارس بوده و توسط رودخانه‏های فوق تغذیه می‏شود، به طور دائم تحت تاثیر رسوب گذاری‏های بدون وقفه قرار دارد.

توپوگرافی هور مشخصه پستی‏ها و بلندی‏های آن، عمق، شیب، بخش‏های خشکی و تعیین آبراهه‏های اصلی و فرعی به عنوان محورهای نفوذی است. هور از دو بخش شمالی و جنوبی تشکیل شده است. در بخش شمالی دارای حفره‏هایی با اعماق بیش از 4 متر می‏باشد. شیب جریان آب در این بخش شمالی – جنوبی و غربی – شرقی است. بخش جنوبی دارای عمق کمتر می‏باشد و کلیه جریان‏ها از طریق مجاری طبیعی چون کساره، روته و سویپ به دجله ختم می‏شوند.

حداکثر عمق هور در مواقع طغیان رودها به 8 متر می‏رسد که مربوط به بخش شمالی است ولی کرانه‏های شرقی به خاطر شیب بسیار ملایم آن، کمترین ژرفا را دارند. بنابراین از شمال به جنوب عمق آب کاهش می‏یابد. 100 کیلومتر مربع از سطح هور دارای عمق بیشتر از 4 متر، 250 کیلومتر مربع از سطح هور دارای عمق معادل 3-4 متر، 1000 کیلومتر مربع از سطح هور دارای عمق معادل 2-5-2 متر، 1750 کیلومتر مربع از هور کمتر از 2 متر عمق دارد. بنابراین فقط 3 درصد هور بالاتر از 4 متر همق دارد.

ژئومورفولوژی و خاک

ورود شاخه‏های متعدد چون کرخه، دویروج و میمه، حمل رسوبات زیادی را به این حوضه آبگیر سبب شده که دارای دانه بندی و بافت بسیار ریز باشد. بنابراین یکی از عوامل موثر در پیروزی، استراتژی جنگ آب و ایجاد زمین‏های خیس خورده و آب گرفته همین ویژگی بوده است.

اقلیم

عناصر اقلیمی تاثیر مهمی بر اجرای عملیات‏های نظامی و انتخاب تاکتیک‏های جنگی، سلاح و تجهیزات قابل استفاده دارند. همچنین دید افقی، نحوه پدافند منطقه، جابجایی و حرکت نیروها اجرای تک شیمیایی یا پدافند شیمیایی، زمان بندی انتقال نیروها، انتخاب درست و به موقع محل استقرار نیروها، حرکت شناورها و قایق‏ها و... وابسته به عوامل اقلیمی منطقه هورالعظیم بوده است. بنابراین یکی از ابتکارات مهم رزمندگان درک صحیح از شرایط فوق و انتخاب آستانه تحمل و شرایط بهینه در عملیات خیبر و بدر بوده است.

پوشش گیاهی

هور منطقه است هم سطح دریا که در بعضی مناطق، سطح آب آن 2 تا 3 متر بالاتر از دریاست و به طور کلی نسبت به مناطق همجوار گود می‏باشد و در مسیر رودخانه‏های قدیمی و دایمی به وجود می‏آید و روییدنی‏هایی به شرح زیر دارد:

نی با ارتفاع 2 تا 7 متر که عمدتاً در جاهای عمیق می‏روید و ارتفاع آن کمتر از 50 سانتی متر است. به علت پوشش فشرده سطح هور از نی، بردی و چولان، تردد در آن تنها از معابری خاص (آبراه‏ها، نهرها و یا محل عبور حیوانات وحشی) امکان‏پذیر است.

سردار جهادگر یدالله شمایلی فرمانده قرارگاه کربلای پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد در دوران دفاع مقدس به بیان خاطره ای از روز شهادت حاج خلیل پرویزی پرداخته است که در ذیل می خوانیم: